Verkiezingen

De studenten gingen niet stemmen. Diegenen in Lviv die dat vandaag wel deden, kozen voor de Partij voor de Vrijheid – de Svoboda Partij, die adverteert met meisjes met lange blonde vlechten en blauwe ogen. Het is een partij die door de regerende Partij van de Regio’s allang succesvol in de radicale hoek is geduwd. De andere blonde vlecht zit nog steeds in de cel. Vorige week zag ik voor het eerst nagenoeg alleen verkiezingstentjes van de regeringspartij – gehaat in deze stad. Blijkbaar durfden ze. Jonge gasten, met een ongeïnteresseerde blik in hun ogen; de verkiezingen waren immers allang beslist? Lviv deed zich voor als een tevreden oude vrouw, badend in warm zonlicht. Zij laat het er vaak op aan komen, om vervolgens iets te fel haar tanden te laten zien.

Embedded in Zakarpattya (3)

De gereformeerde kerk in Zakarpattya. Een orgel, lege muren, het liturgiebordje, verfrommelde psalmboekjes tussen houten kerkbanken. En de preekstoel staat centraal. Ik was er als een vis in het water, maar voor de Oekraïense Grieks-Katholieke studenten was het nieuw dat alles aan hun eigen verbeelding werd overgelaten. En dan hing er ook nog een Hongaarse vlag. De ouderling van dienst moest er gewoon bij gaan zitten om de vragen te beantwoorden. Bijvoorbeeld over de communistische tijd, waarin men slechts met grote vrees de kerkdienst bezocht. De ouderling werd pas op zijn 35ste gedoopt, omdat zijn vader zijn goede positie in de Partij wilde behouden. Het angstige verleden schepte een band - en nieuwsgierigheid naar elkaar.

"Zigeuner-eeuwigheid"

‘Het Europa zonder grenzen is een zigeunerdroom. Het indolente, gevestigde en angstige blanke volk zal in de huizen blijven, zoals het op een Slowaakse zondag in huis blijft. Het enige wat je ziet zijn zij, eenzaam, met twee of drie langs de kant van de weg, van dorp tot dorp trekkend. Bevrijd van de werking van de tijd hebben zij geen last van het niets, dat al die plaatsen te gronde richt waaraan wij namen hebben gegeven. Ik zou de geschiedenis moeten schrijven van de zigeuner-eeuwigheid, omdat ik de indruk heb, dat die op een bepaalde manier duurzamer is en wijzer dan onze straten en steden, en heel onze wereld, die siddert voor de vernietiging.’ uit: Andrzej Stasiuk – ‘Onderweg naar Babadag’

Embedded in Zakarpattya (2)

Ik was ‘embedded’ op een manier waarvan je alleen maar dromen kunt; in een bus vol studenten van de Katholieke Universiteit. Zachte karakters, met oog voor elkaar – behept met een nieuwsgierigheid die wij ooit ergens zijn kwijtgeraakt. Zakarpattya is als een ander land voor hen; op straat hoor je geen Oekraïens maar Hongaars, er wonen straatarme Roethenen en Roma en de klok staat pesterig op Boedapest-tijd. In een land waar de kerken vol zijn, maar de armoedezorg nog in de kinderschoenen staat, luisterden we met grote ogen naar de Hongaarse ‘Koning van Beregszász’. Hij zoekt de minsten der Mijnen op, voedt en geneest hen. Met hulp van Nederlandse gereformeerden, en met oog op de Eeuwigheid. (foto: Roma-dorp bij Beregovo)

Embedded in Zakarpattya (1)

Zakarpattya sterft in schoonheid. De bus jakkert door de dorpen, over de keien. De boompjes langs de smalle, rechte wegen kleuren rood, okergeel en oranje. In het grind naast de weg gaan de verschoppelingen, te voet of te paard, met de gebruinde huid en de donkere ogen - die je altijd even doen huiveren, tot je hen hoort zingen en bewondering zich meester maakt. De huizen zijn nooit meer dan een verdieping hoog en voorzien van geel, mintgroen of lichtblauw pleisterwerk. Kunstzinnige hekken en poorten omringen de erven van de bewoners, door eeuwenlange armoede tot weerbaarheid gedwongen. In de verte imponeren de kastelen van Munkács, Nevytske en Uzhgorod. Vlakte, rivieren, heuvels, bossen, allemaal in full colour. Onze weemoed verdampt in de zon.

Boris' maal

Vermicellisoep, brood met zout, matzes met mierzoete jam, thee met honing. De ingrediënten van een maaltijd, ons bereid door de 89-jarige Boris. Wij vreesden voor zijn gezondheid maar hij houdt zich staande, samen met zijn vrouw, in de Vulica Malaja. We gaven hem ons boek, waarin we zijn levensverhaal optekenden – een verhaal van oorlog, verwoesting, ontheemding, wederopbouw en liefde voor ‘zijn’ Jiddische cultuur. Hij gaf ons het 250ste nummer van de Jiddische krant Shofar, waarvoor hij schrijft en die hij uitdeelt. We luisterden naar de woordenstroom van Duits en Jiddisch. Alleen tijdens het eten wilde hij zwijgen. Hij spoorde ons aan te genieten van het door hem voorgeschotelde maal. Ojf wiedersejn.

Ontkurkt

Een luide knal. Sindsdien schuimt het mensen, in de kerken, kapellen en kathedralen van de stad. Decennialang was de Kerk letterlijk ondergronds, in kelders, bossen, geheime achterafkamertjes met geïmproviseerd altaar. Pas op de buurvrouw luistert mee... Nu mag het weer! In processies worden iconen op handen door de stad gedragen, of een reusachtig kruis op sterke mannenschouders. Vandaag was er -eenmalig- een kledingstuk in de kerk, ooit eigendom van een Heilige. Oudere vrouwen, moeders met kinderen verdrongen zich voor de deur, om pas uren later eventjes hun lippen te kunnen drukken op het heiligdom. Potige priesters hielden schreeuwend orde. Rauwe religie, gewoon op straat.

de Lembergse meubelen

Het water staat op, om iets te koken te hebben. Op de transistorradio klinkt een sopraan, aan wie ik dankbaar mijn oor hecht. Alles is er. Een zinken wasbak, een houten aanrechtmeubel, een stokoud gasfornuis. Op de tafel ligt een briefje, in cyrillische hanenpoten “goeten morgen, essen jaja – eet eieren”. Een bevel. Buiten gromt een busje voorbij; zware lading, het geluid van banden over natgeregend asfalt. Verder is het stil in de Kavkazka. De wekker tikt, registreert de onbeduidende ochtend. Ik tel wie ik mis, sta stil bij wie er is. Via Tante’s wifi raast de wereld door, maar de Lembergse meubelen stellen me gerust.

De Amerikaan

Vandaag gingen uw auteurs dineren met een Amerikaan. Een Joodse Amerikaan, “maar niet religieus hoor”. Deze Amerikaan was meester in beschrijven wat hij zag – maar met ons deelde hij zijn verbijstering over de dingen die hij niet zag: synagogen, Oekraïense belangstelling voor het Joodse verleden, en de Joden zelf. De Amerikaan ging in Amerika nooit naar de synagoge, hier deed hij verwoede pogingen het laatst overgebleven gebedshuis te vinden. Toen we uitgegeten waren, gingen we naar de Filharmonie. Voor het eerst speelde daar een muziekgroep uit Lviv klassieke muziek vermengd met klezmer. En met verve! De Amerikaan was diep geroerd. Aan zijn gezicht kon ik aflezen dat hij zich Joodser voelde dan ooit.

Drempel

Ik moest weer de drempel over. En mijn eerste vraag is altijd verkeerd. Hoe lang hij nog werken moest. Tot m’n dood, antwoordde de taxichauffeur. Hoe oud hij dan was. Tweemaal zou oud als m’n Lada: 56 jaar. Met zeven dagen werken per week kan hij precies zijn kommunalka en zijn gas betalen. Of ik op vakantie was. Dat hij dat nog nooit geweest was. Dat hij zijn schoonmoeder laatst vond op de bank: zichzelf doodgedronken. Maar zijn grootste zorg was zijn Lada, dat die veel remont nodig had en of ik wist waarvan hij dat betalen moest. Ik knikte van ja en schudde van nee... De drempel is genomen en het viel me mee. Ik wist nog hoe het was, in mijn wijk. Waar de mensen geluidloos huilen, want de tranen zijn op. Waar de lach een grauwe grijns geworden is.

Samen droomden

Ik vroeg je naar je herinneringen. Maar je maalt niet om herinneringen. Jij bent een bommetje vol toekomst en lacht me recht in mijn gezicht uit. Je wilt op de schommel. Op stap, naar de winkel - als er maar gezongen wordt, gespeeld, gelachen, gedroomd over wat er straks zal zijn. Maar besef je dan niet dat je getuige bent? Een van de weinigen? Dat we samen liepen, hand in hand, over de Prospekt en weer terug, langs het treintje op het Rynok? Dat je snel voor me uit naar beneden rende in het Franko Park? Geef maar toe, het vergeten is al begonnen nietwaar? Alsjeblieft, zeg me dat het niet zo is. Geef me de illusie dat alles was zoals het was – dat het geen droom was. Of tenminste, dat het een droom was die wij samen droomden.

Op barsten

Daar, in Görlitz, stierf iets in schoonheid en werd iets opnieuw geboren. Want er smeult iets in Görlitz, dat perfecte renaissance-paradijs, temidden van die weelde van de Gründerzeit. Is het die gevaarlijk ogende mix van werkloosheid en slentertoerisme? Die combinatie van Poolse baantjespikkers en Duits welbevinden? De haveloze dronkeman naast de volgegeten Heimatzoeker? Görlitz gaat over de scheurende onzekerheid die Schengen bracht, de illusie van contact - ideeën ontworpen op Brusselse tekentafels. Wij kuierden over de brug zonder grenspost. Het was benauwd. En in mijn nerveuze onderbewuste spiegelde Görlitz zich als een centrum van het hedendaagse Europa: meer en meer in zichzelf gekeerd geraakt, het Europa dat op barsten staat.

Handige sjaggeraars

De auto-reparatie-straat in Lviv is het Moldovanka van 2012. Vanwege de handige sjaggeraars, de pure armoe en de potentiële oplichterij. Er staan aftandse caravans en roestbakken, je struikelt over auto-onderdelen, er klinkt een cementmolen en een slijptol. De ‘mannetjes’ slenteren onverschillig rond, peuk in de mondhoek. Aan hun kop ontbreekt altijd wel een aantal tanden en in het geval van 'mijn mannetje' zelfs een oog. Hij was steengoed, hoewel hij de gereedschap uit de achterklep van zijn autootje moest vissen - de 'werkplaats' bestaat feitelijk uit werkloze mannen die de hele dag wachten op een klant... Maar m'n lichten doen het weer en m'n uitlaat zit opnieuw moervast. En na afloop zaten alle onderdelen nog aan mijn auto. Helden!

Journalist te zijn

Vandaag sprak ik een journaliste over hoe het is om in Oekraïne journalist te zijn. Nou, dat is dus niks. Hoewel, je kunt de komende maanden je zakken vullen. Eind oktober zijn er verkiezingen, dus de grote mannen hebben behoefte aan mensen die opschrijven wat hen 't beste uitkomt. Kun je daarna drie jaar op je lauweren rusten. Wat doet de jonge journalist die dit niet wil? Die studeert nog maar even door, specialiseert zich in zaken die het allerverste van de politieke beerput afliggen. Toch waren zij ooit met een andere insteek begonnen. Iets met ambitie, een loyaal gevoel naar hoe wij samenleven, ooit iets te kunnen opschrijven wat jij zag van de wereld... Rotland. Dat je staat te trappelen, maar niets doen kunt. (foto: "Press Freedom Index 2012", van Reporters Without Borders)

Hoe Oranje is Kiev nog?

Als wij Nederlanders aan Kiev denken, zien we de Oranje kleur voor ons - en tentjes op een plein in de kou… Symbolen van een vreedzame opstand van burgers tegen verkiezingsbedrog en dictatuur. Na de Oranje Revolutie van 2004 zou Oekraïne bij Europa gaan horen. Maar waar zijn de leiders van de Revolutie nu? Viktor Joesjtsjenko is met vervroegd pensioen, en Julia Timosjenko zit zelfs in de cel. President Janoekovitsj -die toen juist werd weggestuurd- is aan de macht. Hoe Oranje is Kiev nog? “De Oranje Revolutie was een stunt van westerse marketingsbureau’s.” “Toch heeft de kleur Oranje iets veranderd in de hoofden van de mensen.” Reportage Radio 1 Sportzomer (foto: abri met poster van de regerende "Partij van de Regio's")

Leeg.

Daar staat 'ie dan. Speciaal gebouwd voor het EK Voetbal. De Arena Lviv. Leeg... Drie EK-wedstrijden uitverkocht. Driemaal anderhalf uur, een kolkende massa voetbalfanaten, vanuit de ruimte zichtbaar als een energiek kloppend hart, het centrum van de wereld, een wonder van toegankelijkheid en technisch vernuft. Maar nu? Geen levende ziel. Twee bewakers vervelen zich stierlijk. De kleine eredivisieclub FC Karpaty kan de huur niet betalen. De fans willen geen voetbal kijken aan de snelweg. In de krant doet de stadionchef suggesties. Concerten! Maar welke ster komt naar Lviv? Business-meetings! Er is geen business. Kartbaan, trouwpartijen... Ik smeek je, breek het af, voordat de materiaal-moeheid toe zal slaan. (foto: Klaas Driebergen)

Bovenste laagje

Een ware revolutie in Lviv! Vandaag maakte ik voor het eerst mee dat de geschiedenis doelgericht tevoorschijn werd gehaald. Nog maar een jaar of twee geleden wilden de inwoners niet eens weten dat dit ooit een “Poolse stad” was. De complexe historie zou oude wonden openrijten - vooroorlogse Poolse reclames die toevallig tevoorschijn kwamen werden haastig overgeschilderd... Maar nu moet Lviv worden klaargemaakt voor de hausse van toeristen. En één ding hebben de Lviviany ontdekt: Europeanen die Lviv bezoeken, komen kijken hoe het vroeger was. Dus wordt behoedzaam het bovenste laagje van de geschiedenis afgekrabd, om het te tonen aan het publiek. Geschiedenis is niet eng, geschiedenis betekent klandizie!

Jeukende vingers

Omdat alles nog ontwikkeld moet worden... Of ik nou Nederlandse boeren tref, toerisme-types, vertalers, software-ontwikkelaars, hulpverleners of zendelingen: hun vingers gaan jeuken bij zo’n reusachtig, wild en ongeordend land. Hier liggen volop kansen, en is het ook nog eens moeilijk die kansen te pakken. Zij zijn mensen met energie, die zich in Oekraïne realiseren hoe 'klaar' Nederland is. En, steeds meer aanwezig bij deze avonturiers: het besef dat het in Europa hard bergafwaarts zal gaan. Dat Oekraïners daarmee beter raad zullen weten. Omdat zij weten hoe het is, om met niets te leven. (Foto: Hoe de zon ondergaat in het Avondland. De duizenden hectaren land van een Nederlandse boer, in de buurt van Ternopil)

Op slot

Hoe zou het met Julia zijn? Gisteren, vlak voor de match Oekraïne-Engeland moest ik opeens weer even aan haar denken. In de plaatselijke kunstgalerij presenteerde de Canadees-Lviv'se kunstenaar Georges Gamache zijn "Julia" aan het publiek. Daar hangt ze dan, de martelares, met vlecht en doornenkroon. "Partija Koruptsja" staat er op het hart geschreven. Julia is alles tegelijk: icoon, charismatische blondine, martelares, en net zo corrupt als alle anderen. Georges moedigde me aan om even haar rechterborst aan te raken, en ja: het slot was dicht. Net zo op slot als de hele Oekraïense politiek, losgezongen van de straat en de burger. Toch hangt de sleutel voor het grijpen. Wie zal 'm pakken? (foto: Klaas Driebergen)

HollandDoc Pogoń Lwów

Er is nu ook radio van. De sportprofessor die alle (alle) Poolse en Oekraïense voetbalfeitjes weet. De enthousiaste Marek Horban die met flair en lef een beruchte clubhistorie voortzet – vanuit het schrikwekkende niets. De oude Pool Zbigniew Jarmiłko, die alles meemaakte: de vlucht van de Polen en de burgertram die dwars door het getto reed... De prachtige clubhymne, die je als vanzelf je hand naar het hart doet brengen. En de weemoed van ‘Tylko we Lwowie’ – ‘Alleen maar in Lwów’. Och, tien minuten vliegt voorbij, maar als 't zelfs nu niet langer kan, dan dus nooit niet. En voetbalgeschiedenis is misschien de beste vorm om de geschiedenis te vatten... “Naprzód, naprzód, Lwowska druzyno – voorwaarts mannen!” Luister Sportzomerdoc HollandDoc

Icoon

Lviv is de stad van de iconen, vensters met uitzicht op de Eeuwigheid. Het nieuwe voetbalstadion is de icoon voor de aansluiting van Lviv met de rest van de wereld. Deze foto is voor mij de icoon voor de Nederlandse media-aandacht voor de stad. Want vanavond mocht ik plaatsnemen in het zenuwcentrum daarvan: naast de NOS-commentator bij de beslissende wedstrijd Denemarken-Duitsland in de 'Poule des Doods'. En wat bleek? Commentator Jeroen had ook een icoon. Tijdens de wedstrijd, tussen zijn staccato commentaar door, de harde feiten die hij dagen achtereen minutieus in zijn kop had gestampt – tikte hij af en toe zijn I-Phone aan, daar aan de rand van zijn monitor, en dan verscheen ze even aan hem. Ze heet Paula.

Verdrevenen

Vanavond wordt in Wrocław (Polen) de wedstrijd Tsjechië-Polen gespeeld. Wrocław ligt nabij de Tsjechische en Duitse grens en heeft een typisch midden-Europees marktplein met een prachtig ´Duits´ gotisch raadhuis. Dat Wrocław nu een EK-speelstad is, dankt Polen aan een dramatische geschiedenis van gedwongen volksverhuizingen. Wrocław heette voor de Tweede Wereldoorlog Breslau en er woonden voornamelijk Duitsers. In 1945/46 moest de complete stadsbevolking vertrekken. Breslau werd omgedoopt tot Wrocław, en herbevolkt met mensen uit het oosten - waaronder veel verdreven Polen uit Lwów (Lviv) en omgeving. Wrocław is de stad van de verdrevenen, de vertriebenen. Hoe leef je met zo'n geschiedenis? Reportage Radio 1 Sportzomer

Adam

Het levensverhaal van de dichter Adam Mickiewicz illustreert hoe de Poolse taal de Poolse identiteit beschermde. In de negentiende eeuw, toen Polen bezet was door de Russen, diende zijn werk als inspiratie voor de Poolse Opstanden. Mickiewicz moest vluchten maar bleef schrijven. Hij stierf in 1855, toen hij op weg was naar de Krim om daar tegen de Russen te vechten. Hier in Lviv geldt zijn standbeeld als een bedevaartsoord voor de Poolse bezoekers (foto). Na de Tweede Wereldoorlog werd Lwów een Sovjetstad, maar de voormalige zusterstad Kraków groeide uit tot de hoofdstad van de Poolse taal en literatuur. Daar inspireerde Mickiewicz de twee Poolse nobelprijswinnaars, Szymborska en Miłosz. Reportage Radio 1 Sportzomer

Voetbalhistorie! Pogoń Lwów

Op de foto zie je maarschalk Józef Piłsudski tussen de spelers van de Poolse topclub Pogoń Lwów, in 1922. Weinig mensen weten dat Lviv de bakermat is van het Poolse voetbal. In het vooroorlogse, toen nog Poolse Lwów ontstonden de drie eerste voetbalclubs van Polen. De meest beruchte was Pogoń Lwów. De club werd in de jaren twintig vijf keer landskampioen, boekte Europees succes en had fenomenale spelers. Maar de Grote Geschiedenis werd de club in 1939 fataal. De helden van Pogoń Lwów moesten vluchten toen de stad (het verdrag van Jalta) aan Stalin werd weggegeven... Maar onlangs werd de club heropgericht, door Poolse studenten in de nu Oekraïense stad Lviv. Lees het verhaal vandaag in De Volkskrant.

Taart

Als Galicië de taartschaal zou zijn, en Lviv de taart, dan zou je nu de laatste restjes grauwsluier over het randje zien verdwijnen. Want het is feest. Deze week is uniek in de geschiedenis van de stad. Voor het eerst sinds het Interbellum komen er massa’s Europeanen naar Lviv. Niet alleen Duitsers, Denen en Portugezen - die hier voetbalwedstrijden spelen - maar ook Britten, Zweden, Fransen, Italianen en zelfs Wit-Russen en Marokkanen. Onmiddellijk voegen de bezoekers zich in het straatbeeld, alsof het nooit anders is geweest. Lviv is definitief herontdekt door Europa. “Ooooh” roepen de gasten. Ik haal diep adem. Om samen met hen al die kaarsen van het verleden uit te blazen. Meer in De Telegraaf of luister de Reportage Radio 1 Sportzomer

"Dos Lebn setzt sich fort waiter"

Aan de rand van het Rynok, vlak voordat Sabbat hem naar huis zou drijven, kwam ik Boris tegen. Hij herkende me onmiddellijk, wat me opluchtte. Bijna negentig is hij, maar hij zag er kranig uit. Ik vertelde hem over De Joden van Lemberg waarin we zijn levensverhaal beschrijven. Wij waren ontroerd en schudden elkaar de hand. Hij liet me zijn officiële perskaart zien voor alle wedstrijden van het EK Voetbal. Die heb ik niet! Wij waren ontroerd en schudden elkaar de hand. Hij vertelde dat hij maandag (vandaag) naar het ziekenhuis zou moeten. Hij wees op zijn hoofd... Wij waren ontroerd en schudden elkaar de hand. Dag Boris. En nog eens schudden we elkaar de hand. Dag, laatste, allerlaatste Jiddisch-sprekende inwoner van "Lemberik"... "Dos Lebn setzt sich fort waiter"...

Nooit meer los.

Wat brengt jou naar hier? En altijd sta ik met de mond vol tanden. Ik neem een slok van m’n bier om tijd te rekken en mompel dan iets over geschiedenis en architectuur, en het prachtige, lege boerenland. Er wordt instemmend geknikt, maar het zijn gemeenplaatsen – en ik zie dat de ander mijn antwoorden niet gelooft. Het is iets anders. Maar hoe leg je uit dat dit met kleur, de Tijd en je eigen vergankelijkheid te maken heeft? Dus vraag het maar niet meer. Dit is geen stad van vragen. Zij zijn hier teveel, en antwoorden zijn er niet. De straten zullen het je niet vertellen, noch de binnenplaatsen. En de mensen zijn verdwenen. Kom. Slenter op een vroege zondagmorgen zielsalleen door de stad. Kijk om je heen. Je wordt gegrepen en het laat je nooit meer los.

Vrije Markt

Het EK Voetbal is een markt. Iedereen koopt en verkoopt, zonder gêne. De UEFA verkocht het EK aan Polen en Oekraïne. Nu verkopen de Lviviany sjaaltjes, ijsjes en prullaria aan luidruchtige supporters. Hotels verkopen kamers voor een nacht, een week of per uur. Taxi’s verkopen hun ritten voor absurde woekerprijzen – totdat "Lada-Ihor" opzij keek en mij herkende, betrapt grijnslachte en alsnog 40 in plaats van 400 Hrivna vroeg... In de Fanzone verkopen de grote merken zichzelf met de agressiviteit die hun eigen is. Als de avond valt, verkopen de vrouwen hun lichaam, de mannen hun ziel... Alleen de werkelijkheid wordt gratis ingeruild. Voor niets. Voor die orgie van domme vergetelheid en sluwe berekening. En ik? Ik verkoop m'n verhalen.

Grensland

Vandaag was ik bij Krakovets, de grensovergang van Polen met Oekraïne. Ik keek of de supporters veilig en zorgeloos de grens over komen - want ook dat moet gebeuren. Welnu, dat ging aardig. Ik sprak een klein konvooi Hollanders (nuchtere, van boven de rivieren). Zij waren enigszins opgelucht want hadden verhalen gehoord over lange wachttijden, strenge controles met drugshonden. Maar behalve dat de douaniers geen Engels of Duits spraken, was alles prima verlopen. Ik vertelde hen dat ik niet geloof dat er nep-agenten langs de wegen in Oekraïne zouden staan om je geld af te troggelen. De noordelingen gingen onverdroten voort. Op naar Charkov, 1200 kilometer verder. Met oranje sjaals, shirts en toeters... Het grensland als centrum van de wereld - eventjes. Luister

Onderhandelingspositie

Ook vlak voor het EK Voetbal gaan de onderhandelingen over vrije handel met Europa gewoon door. De Oekraïense regering spreekt dreigende taal over visa voor buitenlanders, low-cost airlines voor toeristen en werkvergunningen als er geen vrijhandelsverdrag met Europa komt. Om zoiets als "goeie PR vanwege het EK" maalt Oekraïne niet. Maar misschien laat het ook zien dat Oekraïne zich een sterke onderhandelingspositie toedicht tegenover Europa. Dit land is namelijk heel aantrekkelijk. Niet alleen mooi, bedoel ik, maar ook een enorm exportgebied, bomvol goedkope arbeidskracht en vruchtbare landbouwgrond. Wie wil ons hebben en wat krijgen we ervoor terug? Kom op Europa, Poetin wil wel hoor! (foto: Oekraïners wachten bij het Poolse consulaat in Lviv op toegang tot Europa)

Aldus...

Drie dagen was ik in Lemberg, Lwów, Lviv. De stad van Zbigniew Herbert: “In mijn stad die op elke wereldkaart ontbreekt is zulk brood dat het het hele leven voeden kan.” De stad van Gunter Eich: “Lviv, mijn stad in het grensland, is zo'n gevleugelde steen, licht en reusachtig en in die gevleugelde steen slaan de bliksems, ik sluit mijn ogen om hem weer te zien.” De stad van Bohdan-Ihor Antonic: "Middernacht zwart als kolen, een schaduw loopt over het Jorisplein, strepen krullen als hoepels op de glanzend grijze muren.” De stad van Michiel: “Lviv is een slenterstad. Je voelt de warmte van het plaveisel onder je voeten, je hoort het geklikklak van paardenhoeven echoën over de Boulevard van de Vrijheid.” De Joden van Lemberg, nu al een klassieker. (tekst: Colet van der Ven, Lviv 4 juni 2012)

Reportage politie-geweld

Wij zijn nooit bang. Voelen ons nooit onveilig in deze prachtige stad. Het enige onheil komt eigenlijk van... de politie. Voor ons betekent dat vooral overlast en hooguit een "boete", want ernstiger zaken zullen zij toeristen of buitenlanders niet aandoen. Laat staan geweld. Dat gebeurt 's nachts, en in toch al wat meer louche omgevingen zoals nachtclubs en achterbuurten. Dat maakt het niet minder ernstig. Het overkwam Igor en Andrei, kennissen van mijn vriend Roman. Dan komt het opeens erg dichtbij. Je gaat nadenken. Het is een eng idee als je de politie niet kunt bellen, omdat je alleen maar bang voor hen bent. Wat ga je dan doen? Dan ga je grote sloten op je deur doen, of jezelf bewapenen. Er valt dan een soort bodem weg. Je kunt niet terugvallen op bescherming. Luister!

Documentaire: Eén stad, vele gezichten

Lemberg, Lvov, Lwów, Lviv. Een week voor het begin van het Europees Kampioenschap voetbal in Polen en Oekraïne zendt Radio 1 OVT in de rubriek Het Spoor terug een portret uit van Lviv. Lviv is één van de vier Oekraïense speelsteden voor het Europees Kampioenschap voetbal. Maar het is vooral een stad die ingeklemd zit tussen Oost- en West-Europa en daarvan de gevolgen heeft ondervonden. Alleen al in de afgelopen eeuw veranderde Lviv negen keer van bewind. Habsburgers, Polen, Russen en Oekraïners zwaaiden er de scepter. De oude binnenstad staat als uniek cultuurgoed niet voor niets op de monumentenlijst van de Unesco. Samenstelling: Hans Olink en Michiel Driebergen OVT, zondag 3 juni 2012, 11.25, Radio 1 Luister!

Boek "De Joden van Lemberg" - verschenen!

"Honderd jaar geleden genoot Lemberg, toen het nog deel uitmaakte van het Habsburgse Rijk, ook hier in het Westen roem vanwege haar pracht en het rijke culturele leven, waarmee zij haar zusterstad Kraków evenaarde. Na het neerlaten van het IJzeren Gordijn werd de stad in het Westen echter goeddeels vergeten. Tot de Duitse bezetting woonde in de stad een grote joodse minderheid van meer dan 100.00 mensen. Bij de inlijving in 1944 in de Sovjet-Unie waren vrijwel alle joden verdwenen in de Holocaust en werden de Poolse en Duitstalige inwoners verdreven. Hun plaats werd ingenomen door Oekraïners en Russen. Dit boek gaat over Lemberik, zoals de joden hun stad noemden"... Bestel ons boek!

Bijsluiter Vrij Nederland

Let op. Lees deze opmerkingen goed door voor gebruik: Oekraïne is een prachtig land. Het landschap is majesteitelijk. Het klimaat is perfect, om te zonnen of een boerenbedrijf te runnen. Er is een groot arbeidspotentieel aanwezig. Het is een land vol mooie mensen (vrouwen en mannen). Zij zijn vriendelijk en gastvrij. Er is heerlijk (natuurlijk) voedsel verkrijgbaar en er wordt uitstekend gekookt. Daarbij bestaat er in Oekraïne nog een echte familiecultuur die bij ons allang verdwenen is. Volgende week wordt er in Oekraïne een voetbaltoernooi georganiseerd – wat terecht is, want Oekraïne is een van de belangrijkste voetballanden van Europa. Heeft u de bijsluiter goed doorgenomen? Lees dan nu Vrij Nederland van deze week.

De Joden van Lemberg (8)

Vandaag kregen we een foto opgestuurd, van Sharona. Een foto die ons dankbaar maakte, maar ook bijna een beetje verlegen. Sharona heeft geaarzeld voordat ze ons toestemming gaf haar verhaal in ons boekje op te nemen. Ze loopt niet graag te koop met haar levensverhaal. Maar we wilden het per se publiceren, omdat het een verhaal van hoop en overlevingskracht is. Na veel telefonisch overleg met Jeruzalem ging ze akkoord - waar we heel dankbaar voor zijn. De foto toont Sharona als klein meisje, vlak voordat ze op transport werd gesteld naar concentratiekamp Bergen-Belsen. Op de weblog van mede-auteur Heleen Zorgdrager is de foto te zien. De Joden van Lemberg is vrijdag a.s. verkrijgbaar!

De datsja (2)

Ik denk dat zij niks hebben gemerkt. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, was hij net even hout aan het hakken. Toen de Tweede Wereldoorlog woedde, was zij net even de koe aan het uitlaten. Toen het communistische monster kolchozen plantte, vond men de graanopbrengst - goed voor hem, voor haar en hun veertien kippen - niet de moeite waard te vorderen. Dus toen de eerste auto langs hun huis kwam (op 26 mei 2012 jongstleden) vielen zijn ogen bijkans uit hun kassen. Hij strompelde naar het donkere binnenste van hun hut en sprak opgetogen tegen zijn vrouw over het "Begin der Tijden", dat hij altijd al had zien aankomen. Zijn vrouw keek onwillekeurig op haar antieke uurwerkje. Het liep achter, maar sinds ze zich kon heugen wist ze niet hoeveel precies.

De datsja (1)

De dorpen zijn gestrooid. Chyzhykiv, Kurovychi, Univ. De natuur heeft niets te maken met onze narigheid. Zboriv, Ozerna, Dovzhanka. De majestueuze heuvelkammen hebben nooit iets gemerkt van de veldslagen op hun rug. Druzhba, Krovynka, Plebanivka. De aarde ving het bloed op en opende geduldig haar schoot voor de graven. Mshanets’, Sukhostav, Kopychyntsi. De mens zoekt immers de mens op, ook al geeft dat problemen. Chortkiv, Nahiryanka, Tovste. De mens vindt de eenzaamheid toch liefst in een dorp... Ach, Terebovlya! Daar dronken we dezelfde smerige koffie in hetzelfde spiegelcafé als toen. En Ustechko! Daar ontdekte ik dat de Melkweg niet zozeer een brede streep was, maar een brede band vol ruige strepen. Als woest getekend, gegooid, gesmeten.

Laatste Schooldag

Dit is Zhovkva, rond koffietijd. We reden vanochtend al vroeg door de ontelbare west-Oekraïense dorpen. Langs de weg stonden overal kindertjes te wachten. Jongemannetjes in keurige kostuumpjes, jongedametjes in traditionele rokjes of prinsessenjurken. De bus zou hen voor de laatste keer naar school brengen. De Laatste Schooldag is een heel ritueel, met de Oekraïense vlag, volksliederen en natuurlijk een dikke knuffel van de juf. Vanaf vandaag hebben de kinderen drie maanden lang vakantie. Steppen zij door de tuin, voetballen zij onder het keukenraam en klimmen zij in de gordijnen. 1 september zal het leed geleden zijn. Dan is de Eerste Schooldag. Hetzelfde ritueel, maar dan omgekeerd. (foto: Noortje Roos)

De Joden van Lemberg (7)

De razzia’s staan Sharona helder voor de geest. Het gezin woonde in de Gazova Straat. Bij de eerste grote 'Aktion' schuilde het gezin in een fabriek in de Słoneczna Straat (nu Kulisja Straat). Toen de situatie daar na drie lange dagen onhoudbaar werd, besloten ze toch naar huis te gaan. Een Oekraïense man die tegenover hen woonde, trok Sharona snel zijn woning binnen en waarschuwde haar ouders dat het veel te gevaarlijk was voor kinderen: de razzia was nog gaande. Die dag werden veel kinderen opgepakt. De naam van deze buurman heeft ze nooit geweten, maar zijn daad maakt haar nog altijd dankbaar. (uit: De Joden van Lemberg, verschijnt 1 juni 2012, H. Zorgdrager, M. Driebergen, D. Prak) (foto: Gazova Straat rond 1910 Lviv Center For Urban History)

Pardon

De kerken zitten vol. Jong en oud, rijk en arm. Daar knielen wij onze knieën kapot, biechten wij in tranen. En ik begrijp waarom. “Een oceaan van water is nodig om ons schoon te wassen”, zei iemand me. Het kleeft aan ons, we ontkomen niet aan het Systeem. Wat moet je dan? Als slechts één soort papier helpt de stapel papier te laten slinken, als slechts één medicijn alle medicijnen overbodig maakt, als er slechts één probaat middel is je schamele vrijheden te behouden – що робити? Ook ik zit inmiddels vol smerige vlekken. En hoe ik ook boen en schrob, gezeten in de warme tobbe van mijn goede manieren, middenin het schuim van mijn geweten – ik krijg het nooit meer schoon. Alsjeblieft. Geef ons een ‘mea culpa’, een generaal pardon.

De Joden van Lemberg (6)

‘Onze buurjongen Zysjoe nam mij mee naar de liberale synagoge van Lwów. Daar ging het heel anders toe dan in de sjoel van grootvader Keller. Zo hoorde je er nooit Jiddisch spreken, alleen Pools en soms Ivriet. De liberale synagoge werd voornamelijk door zionisten bezocht, die voor een Joodse Staat in Palestina ijverden. Ook kwamen er joodse intellectuelen, die slechts een vage religieuze band met het jodendom onderhielden en zich als Polen beschouwden. In de liberale synagoge, die Tempel heette, werd een orgel bespeeld en zong een mannenkoor. Ik vond de dienst veel vrolijker dan in de sjoel van grootvader en vroeg Zysjoe op de zomerse vrijdagavonden vaak om mij mee te nemen.’ (Milo Anstadt, Kruis of Munt) Foto: Milo en Sera Anstadt, Lwów 1929 lees meer

Verlicht

En de bezoeker heeft natuurlijk Safran Foer gelezen, wiens zoektocht naar niets kon leiden dan zijn eigen verbeelding (omdat er niets meer was): Onze herinnering is van het grootste belang, zei de narcoleptische aardappelteler Didl S. tot zijn medegemeenteleden, die in de huissynagoge op kussens naar hem lagen te luisteren. Herinnering aan wat? vroeg Tzadik P., de schoolmeester die elke lettergreep gepaard liet gaan met een gelig krijtstofwolkje. Het wat, zei Didl, is minder belangrijk dan het dat. Het gaat om het herinneren als zodanig, het herinneringsproces, de herkenning van ons verleden… Herinneringen zijn kleine gebeden tot God, gesteld even dat we in zoiets zouden geloven... Hierover staat geschreven… Nou moe, ik ben de draad kwijt…

De Habsburgse bril

Alleen de geschiedenis kan ons, Europese bezoekers, door Lemberg gidsen. We zetten onze Habsburgse bril op, en stappen weer de McDonalds uit. Geleidelijk neemt ons enthousiasme toe. Dit is net een openluchtmuseum! We laven ons aan de Midden-Europese architectuur en sfeer van destijds. Toen alles nog goed was, “in het multinationaal en multilinguïstisch Habsburgs Babylon, een co-existentie van Asjkenazische Joden, Roethenen, Polen, Duitsers, Armeniërs – door- en doortolerant uit noodzaak en goede wil, laissez-faire opgetuigd met een civilisatorische missie en een architectonisch mozaïek van gotiek, neoclassicisme en art deco ...etc” (foto: Hotel George, waar ooit Keizer Franz-Josef logeerde)

Eerste bezoek

Omdat de visite uit Holland niet kwam opdagen, vermomde ik mezelf als bezoeker. Zo probeerde ik me te bewegen, door de dodendans van de Lembergse straten. Maar mijn voeten weigerden. De schoonheid was bedreigend. De voorschriften waren onleesbaar en ik verstond de rituelen niet. De overdaad aan rauwe religie op de straten beklemden me, de devotie van het kruis tegenover de opgewondenheid vanuit de autoportiers. De stenen voelden harder en wijzer dan thuis, de drempels lieten me struikelen. Men reageerde wantrouwend op mijn opmerkzaamheid – en liet mij buiten staan. Afgeleefd strompelde ik het roodgele thuisland binnen, en bestelde een BigMac. Via de wifi overzag ik de reis die ik had afgelegd. En de weg die ik terug zou moeten gaan.

De Joden van Lemberg (5)

Het werk zit erop, het is naar de drukker. Vanaf vrijdag 1 juni kun je “De Joden van Lemberg” online bestellen. Samen met theoloog dr. Heleen Zorgdrager ben ik twee jaar lang op zoek geweest naar de Joodse geschiedenis van Lviv. Deze stad was eeuwenlang een centrum van Joodse cultuur in Oost-Europa. In ons boek beschrijven we de eeuwenoude wortels van de Joodse gemeenschap in de stad, de rol van de Joden in het bloeiende Lemberg in de negentiende eeuw, de catastrofe tijdens de Tweede Wereldoorlog en het wel en wee van de kleine Joodse synagoge vandaag. We hebben drie ‘overlevenden’ gevonden, die door hun levensverhaal tonen dat zij geen slachtoffers zijn, maar sterke mensen die aan de hand van de geschiedenis ons een blik in de toekomst geven.

Eerlijk

“Een boycot van een sporttoernooi werkt averechts. Contacten met Europeanen zijn van doorslaggevend belang voor Oekraïne. Dit land is toe aan een kritische massa van burgers die politici, oligarchen en media in de gaten houdt. En een correctiesysteem voor politie en justitie. Verandering moet nu van de burgers zelf komen. Gewone mensen moeten opstaan en het goede voorbeeld geven. Ervoor kiezen eerlijk en beschaafd te leven in een oneerlijk en verziekt land. Opofferingen zijn nodig. Als we vandaag onze baan niet in de waagschaal willen stellen, zullen we morgen misschien ons leven moeten geven.” Myroslav Marynovych, oud-dissident van het Sovjet-regime en voorman van de burgerbeweging 1 December "Pershoho Hrudnya"

Wat precies.

Wegkijken gaat niet meer. Schrijven over de slechte mensenrechtensituatie doet me pijn aan het hart. Het doet afbreuk aan het feit dat de meeste Oekraïners goede mensen zijn die een relatief gelukkig leven leiden - zoals Nederlanders. Toch moet het. De afgelopen jaren was er geen aandacht voor Oekraïne. Het eeuwige relaas over een ex-Sovjetland waar het nog niet gaat zoals het moest ging vervelen. Nu willen we weten wat er mis is, soms pal naast het voetbalstadion en de fanzones van het EK Voetbal. Even zal Oekraïne dichterbij komen dan ooit. Nederlanders zullen Oekraïners ontmoeten. Na de boycot moet Europa beslissen, of het nog iets met Oekraïne wil. En zo ja, wat precies. (foto: Igor werd gemolesteerd door de politie, binnenkort in Vrij Nederland)

Parkova

De zon schijnt en in mijn droom zoek ik een huis. Ik heb het voor het uitkiezen. In een grote Wolga Cabrio rijd ik door de stad. In mijn linkerhand houd ik losjes het stuur, in mijn rechterhand een glas champagne. Zoals gewoonlijk omringd door drie mooie vrouwen. De stoplichten gaan voor me op groen, een politie-escorte rijdt met zwaailicht voor me uit (zo hoort dat in Oekraïne) en vanuit de ramen wuiven de mensen. Ik proost terug. Net als de voorgaande dromen kom ik ook nu uit in de Parkova Vulica. Het oude centrum zoemt dichtbij. Een klein poortje leidt me naar het Stryjski Park, het mooiste park ter wereld. Waar nog Poolse standbeelden staan en waar de eendjes kwaken. Waar het weelderig groen is uitgebarsten in het lied van de eeuwige Lembergse zomer.

Vergiftigd?!

"Zeg, ik ben notabene vergiftigd, besef je dat wel?!" "Maar ik ook, kijk maar!" De Oekraïense politiek is zeer geschikt voor allerlei spotternij. Een beperkt aantal personen gunt elkaar het licht in de ogen niet - met elk hun eigen bedrijfsbelangen, voorkeuren voor oost of west, geloof in het bankwezen of in de staalindustrie. Daar kun je toch niet anders als grappen over maken? Houdt Julia ons voor de gek met die blauwe plekken? Martelaarschap levert in elk geval stemmen op. De 'Oranje' president Joesjtsjenko was een vrij onbekende bankier die als premier niet bepaald populair was. Tot hij werd vergiftigd. Vergiftigd?! Ja, vergiftigd. Zijn gezicht droeg er de sporen van. "Als politiek een kwestie van goede zeden wordt, dan pas gaan mensen op je stemmen", zei een verstandig iemand me laatst.