mова – taal

Hier in het westen spreken Oekraïners Oekraïens. Een Slavische taal, verwant aan het Russisch: zeven naamvallen, veel moeilijke s-klanken en naar het cyrillische alfabet. Na de val van de Sovjet-Unie werd het de enige officiële taal: de rechtspraak en de gehele Grieks-katholieke liturgie zijn in het Oekraïens. De nieuwe president Janoekovitsj komt uit het oosten van het land, waar het Russisch overheerst. Hij spreekt nauwelijks Oekraïens en wil nu ook het Russisch tot officiële taal verheffen. Pogingen de positie van het Russisch te versterken leidden in het verleden tot woedende demonstraties in het westen van Oekraïne. Maar tot nu toe blijft het verdacht stil.

Hebreeuws

Kan iemand me vertellen wat hier staat? Was het een chocolaterie of kon je hier stropdassen kopen? Je hoeft in Lviv maar een laagje verf weg te krabben en de geschiedenis stroomt door je vingers. Deze Hebreeuwse teksten staan op de muur van een voormalige winkel. Ruim eenderde van de vooroorlogse bevolking van Lemberg was joods. Zij schreven vaak Hebreeuws, maar spraken Jiddisch, Pools of Duits. Volgende week wordt interessant: dan opent hier een tentoonstelling over de joden. En dan een keer niet over hoe de 200.000 joden bij het naburige Janowska-kamp werden vermoord, maar over hoe zij leefden. Naar ik vermoed, is dat hier voor het eerst ooit. Wordt vervolgd!

Duizend gaten

Lviv is booming. Pardon, zou booming kunnen zijn. Lviv ligt op een steenworp afstand van Europa en heeft een ondernemersgeest die niet geknakt is door het communisme. Maar grote buitenlandse investeerders blijven weg. Uitzondering is de passagiersterminal-in-aanbouw van Lviv Airport, die ik vandaag bezocht. Volgens de directeur van het ontwerpbureau, Tebodin Engineers, zijn er wel duizend gaten in de markt in Lviv. “Wie maakt hier een groot logistiek centrum? Wie profiteert straks van de prachtige stadionlocatie en bouwt een bedrijventerrein? De gemeente wil wel. Buitenlandse ondernemers kunnen hier sloten met geld verdienen. Maar ze durven niet.”

Mode?

Roksolana vertelt me dat het ‘mode’ is: men kan na 50 jaar communisme eindelijk weer naar de kerk, dus doet iedereen dat. Waait wel weer over. De Grieks-katholieke kerk (hier in Lviv zo ongeveer de enige kerk, het zijn orthodoxen die de paus als baas erkennen) vierde vandaag de Heilige Kruisverheffing. Ondanks dat ik vandaag in een bizzniss centr en op het vliegveld doorbracht, kon ik vanochtend toch gauw een kiekje maken. Zie de rijen! Naar orthodox gebruik moet je eerst biechten voordat je ter communie mag. Oud en jong, iedereen gaat, iedereen wacht... Mode? Ik geloof er niks van. De Oekraïner is tot in zijn vezels religieus. Nu maar hopen dat het met de zonden een beetje meevalt.

Reis

'Wie reist met een vastomlijnd doel voor ogen, valt applaus ten deel. Het landschap ontvouwt zich speciaal voor jou - het onthaalt je. Met waardering tuurt men naar je kentekenplaat –"Van zó ver? Helemaal naar hier?"– en wuift je na. Zelfs de wolken plooien zich opnieuw, in afwachting van je terugweg… Maar wie doelloos reist, wie cirkelt door het landschap –zomaar, om te kijken hoe de zaken ervoor staan– ontmoet geslotenheid. De serveerster zal je met al haar schoonheid warm begroeten. Ze zal je een warme maaltijd voorzetten en je van alle gemakken voorzien. Maar zodra je een toespeling maakt, sluit zij zich. Koeltjes legt ze je de rekening voor.' (Lukas Trzygóry)

Babinoho Lita

Oekraïners zijn gezegende mensen. Na de zomer –hier vaak lekker warm– is er welgeteld één week regen. Daarna breekt de Babinoho Lita aan, de Indian Summer van Oekraïne. Twintig graden, geen wolkje aan de lucht en een stralend zonnetje. Babinoho Lita betekent letterlijk 'oude vrouwen zomer'. Oude dorpsvrouwtjes zitten voor hun erf op een bankje in de zon. Zij prikken nog een pruimpje, lurken aan een wodkaatje en zetten tegen de middag hun aardappeltjes op het vuur. Wat wil je nog meer? Eind oktober begint de ellende: het weer slaat in één dag totaal om: op dinsdag loop je op teenslippertjes, woensdag bagger je met laarzen door de sneeuw.
Foto: schilderij Ari Roussimoff, Ukrainian Village Summer Evening

Vermist

Vermist: Vasil Klementiev, een onderzoeksjournalist uit Kharkov (oost-Oekraïne). Hij werd op 11 augustus door onbekenden in een zwarte BMW gesleurd. Zijn mobieltje werd nog gevonden, maar voor Vasil zelf wordt het ergste gevreesd. Mocht u hem onverhoopt toch vinden, bel dan met de president zèlf: Janoekovitsj heeft gezegd dat hij zich persoonlijk bezighoudt met de zaak. Hij moet wel, want eerder leidde de ontvoering en gruwelijke moord op een journalist (Georgy Gongadze, 2000) tot de Oranje Revolutie tegen "voorganger" Koetsjma. Onder de nieuwe president zijn -volgens veel collega´s van Klementiev- de media ernstig beknot.

Weggaan

dlaczego każde miasto / musi stać się Jerozolimą i każdy / człowiek Żydem i teraz tylko w pośpiechu / pakować się, zawsze, codziennie / i jechać bez tchu, jechać do Lwowa / przecież istnieje, spokojny i czysty jak / brzoskwinia. Lwów jest wszędzie.
waarom moet iedere stad / een Jeruzalem worden en waarom ieder / mens een Jood en nu alleen in haast / koffers pakken, altijd, iedere dag / en weggaan, zonder adempauze, weggaan naar Lwów, het / bestaat immers, rustig en puur als / een perzik. Lwów is overal.
Adam Zagajewski, "Jechać do Lwowa" "Weggaan naar Lwów" Foto: centraal station Lviv

Heimat-toeristen

Ik zag een bijzonder soort 'begrafenisstoet': een groep Polen droeg het overleden Lwów ten grave. Een muzikant begeleidde de ceremonie met zijn harmonica; hij speelde vooroorlogse Poolse liedjes. Het klonk een beetje nuffig en plechtig – zoals het hoort op een uitvaart. Deze 'Heimat-toeristen' komen trouwens iedere zaterdag, met hele bussen tegelijk. Vaak helemaal vanuit Wrocław in het verre westen van Polen. Iedere gevel, deurpost en straattegel wordt obsessief gefotografeerd. Vroeger was Lviv immers ‘van hen’? Vandaag was bij het standbeeld van Mickiewicz (‘de-grote-Poolse-poëet’) ook de hooliganversie van de herdenking. Motorrijders die Poolse liederen brullen. Ze legden ook nog een krans.

Corruptie

'Corruptie is smeergeld geven niet alleen om iets te bereiken, maar evenzeer om uit te rusten, uit te rusten van het onophoudelijke getouwtrek, de voortdurende inspanningen en moeite die het verkrijgen van allerlei dingen, vergunningen, verklaringen, vrijstellingen enzovoort met zich meebrengt. Het smeergeld is een halte waar je een ogenblik uitrust, voor de tijd komt om wederom de woelige zee van de dagelijkse zorgen op te varen. Het is ook een vorm van toenadering, de kiem van een soort verraderlijke en ondergrondse gemeenschap die we door het sluiten van dat misdadige pact vormen.'
Uit: Ryszard Kapuściński - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger'

Aanmodderen

Polen en Oekraïne organiseren broederlijk het EK Voetbal 2012. Maar de verschillen tussen de landen zijn enorm. De Polen hebben alles redelijk voor elkaar; in Oekraïne is het aanmodderen. Neem de gezondheidszorg: corruptie (=betalen om ergens te mogen werken), vriendjespolitiek (=je helpt je familie aan een baan) en mismanagement (=verkopen van hulpgoederen) is aan de orde van de dag. De Polen weten nog precies hoe dat is – en weten ook hoe ze moeten veranderen. Vandaag namen ze een kijkje in deze psychiatrische inrichting in Oekraïne. Op de foto een gesprek tussen Poolse en Oekraïense vakgenoten, tijdens de bezigheidstherapie voor patiënten. Wordt vervolgd!

Marshrutka

Inmiddels ben ik eraan gewend: hier in Lviv ben je als voetganger vaak op sterven na dood. De auto is de baas. En dan auto's zonder roetfilters, lekker oude lada's enzo. Het slaat op je keel, ik ben al wekenlang aan het hoesten. Maar dit busje, marshrutka genoemd, wil maar niet onder doen voor de auto. In mijn eigen Doroshenka razen ze soms met 100 km. per uur voorbij. Geeft niet: er zijn ijzeren hekken geplaatst langs de weg - en alle voetgangers weten allang dat ze verloren hebben. En rijden kunnen ze! Verreweg de snelste manier van vervoer – op de taxi na dan. Een voorwaarde is wel dat ze héél blijven. Vandaag viel simpelweg het wiel van de as. Gelukkig reden we niet hard. Ik ben maar uitgestapt.

Uitlachen

Vanavond gedineerd met Polen en Oekraïners. De verschillen: 1. Een Pool zegt vriendelijk ‘gedag’ tegen de kelner als hij het restaurant verlaat. En groet bijvoorbeeld ook de buschauffeur. Ongekend in Oekraïne: laatst werd ik ronduit uitgelachen toen ik de chauffeur gedag zei. 2. Een Pool blijft eeuwig ‘U’ zeggen -pan-, tot in het bejaardenhuis. De Oekraïner is informeler: laatst barstte een onbekende jongedame in gegiechel uit toen ik haar aan de telefoon beleefd met ‘pani’ aansprak. 3. Een Pool drinkt bier en wodka moeiteloos door elkaar, hier not done! Je overlijdt minstens twee jaar eerder als je dat doet, beweert men. Overeenkomst: de handkus is in beide culturen uitgestorven. Helaas. Probeer ik binnenkort!
foto: barszcz (rode bietensoep) mmmm

Heimwee

“Lviv is een heimweestad. Een decor waaruit de spelers allang zijn verdwenen.” Aldus vriend L. In dit gebouw huist tegenwoordig de Ivan Franko Staatsuniversiteit. 99% van de studenten is Oekraïens, voor de Tweede Wereldoorlog was het overgrote merendeel Pools en joods. Taxichauffeurs-op-leeftijd weten wel dat dit gebouw vroeger de zetel van het parlement van de Oostenrijkse deelstaat Galicië was - de trots van het Poolse Lwów. Maar een oud-student van deze universiteit keek me slechts vragend aan. “Een parlement in Lviv? Nee joh!” In Lviv is zelfs de heimwee uitgewist. Maar ja, die decorstukken... Ze worden in elk geval goed gebruikt.

Vareniki maken

Kurk

Op 413 meter boven de zeespiegel –op de top van de kasteelheuvel– kom ik Sergei tegen. Sergei werkt bij een bouwbedrijf in Hoorn maar is nu op bezoek bij zijn familie, in een van de vele flats. Hij scheldt op het wandelpad, vol gaten: “Je hoeft maar een voet over de grens te zetten en je kunt dit land niet meer aanzien!” Sergei is één van miljoenen arbeidsmigranten uit Oekraïne: de kurk waar veel families op drijven. Hij is getrouwd met een Poolse en heeft dus -na jaren geduld– een visum. Dat kost 300 euro voor drie maanden, een vermogen. Bij het loket wordt hij afgeblaft, na soms twee dagen wachten. Af en toe betaalt hij iemand om even zijn plaats in de rij in te nemen.

Andrej

Ter hoogte van Hotel George (daar waar de straat open ligt) struikelde ik bijna over Andrej. Andrej heeft twee halve benen en bedelt zijn kostje bij elkaar. Hij kent alle ijsjesverkopers persoonlijk en ik denk dat niemand de duizend gezichten van de stad beter kan doorgronden dan hij. Nu zat hij op de grond. Twee stratenmakers waren druk doende zijn rolstoel te repareren. Beetje timmeren, schroefje aandraaien – en hup, daar tilden ze Andrej weer in zijn stoel. Andrej wuifde even en reed zijn bedeldag tegemoet. Business as usual. Бізнес як зазвичай! Vanavond ontmoette ik Frank: een Rijnsburger die een nieuw project begint: rolstoelers starten in Oekraïne hun eigen mini-onderneminkjes.

Holodomor

'Geschiedenis' wordt hier altijd 'gebruikt' door politici. Voorbeeld: de Holodomor -een begrip waar we in Nederland nooit van horen: de hongersnood in de jaren '30. In Oekraïne was het verzet tegen Stalins collectivisatie het grootst. En dus werden extreme graanleveranties aan Moskou opgelegd. Tussen de zeven en tien miljoen boeren verhongerden. Na de Oranje Revolutie van 2004 werd de Holodomor door het parlement tot “genocide” verklaard. Maar vorige week zei onderwijsminister (!) Tabachnyk namens de nieuwe, meer “pro-Russische” regering dat de Holodomor geen genocide was. Volgens hem ging het er niet om Oekraïners uit te roeien, maar het landbouwsysteem te veranderen.

Park

Het park is van levensbelang. Even weg uit de razernij en de stank van de stad. Het Stryjski Park spreekt het meest tot de verbeelding. Vroeger was hier het indrukwekkende panorama van de slag bij Racławice (1794): een geheel rond schilderij van 15 bij 120 meter over de heldhaftige strijd van de Poolse opstandeling Kościuszko tegen de Russen. Ook toen gingen de Polen genadeloos ten onder, net als na de Tweede Wereldoorlog: de Polen werden uit Lwów verdreven naar de westelijke stad Wrocław. Dus is daar nu ook het panorama in volle glorie te bezichtigen. Lwów werd Lviv, het panorama verdween maar het park bleef. Zie ook het panorama en het park vroeger op een ansichtkaart.

Sanatorium Clepsydra

'We gaan op de stenen rand van de vierkante vijver zitten. Bianca doopt haar witte tenen in het warme water vol gele bladeren en slaat haar ogen niet op. Aan de overkant zit een tengere vrouwengestalte, geheel versluierd. Ik vraag fluisterend naar haar, maar Bianca schudt haar hoofd en zegt zachtjes: 'Wees niet bang, ze luistert niet, dat is mijn gestorven moeder, ze woont hier.' Daarna zal ze me de zoetste, de stilste en de droevigste dingen vertellen. Er zal geen enkele troost over zijn. De schemer zal vallen...'
Uit: "Sanatorium Clepsydra" van de Poolse schrijver en tekenaar Bruno Schulz (Drohobycz, 1892-1942)

Eerste steen

Zo. De eerste steen is gelegd, door de patriarch uit Kiev. De bouw van de campus van de Oekraïense Katholieke Universiteit is officieel gestart. Een ultramodern complex, geheel met privaat geld gebouwd en met een kerk in het midden. 50 jaar was de Grieks-Katholieke Kerk verboden, en dus ook de universiteit. 'Katholiek-zijn' bestond niet, terwijl iedereen hier katholiek is. Pas in 1994 werd de eerste katholieke universiteit in de voormalige Sovjetunie heropend, hier in Lviv. De rector was emotioneel. Hij wees naar de moeizame sloop van een betonnen theatergebouw: "Precies op deze plek wilden de communisten ons hersenspoelen. Het is mislukt."

Grensland

Op het Onafhankelijkheidsplein hoor ik nog steeds een 'Oranje' echo. Joesjtsjenko! Joesjtsjenko! Toen Gena terugreed naar Lviv, die winter van 2004, stonden de mensen hen toe te juichen als helden: hand in hand, een 'menselijke ketting' van honderden kilometers lang. Dit voorjaar werd de 'westersgezinde' president weer weggestemd. Was Oekraïne er nog niet klaar voor? Wat vaststaat: in Kiev hoor je meer spasiba dan djakuju. Hier wonen ook Russen en die stemmen ook. Oekraïne betekent “grensland” en dat zal het altijd blijven. "Toch is de morele verandering definitief", denkt Gena. "Politici weten nu dat je niet met mensen kunt sollen".

De Oekraïense Gullit

Ruud Gullit was gisteren in Kiev (“Roet Gjoeliet”, Рууд Гулліт)! Tenminste, op de PowerPoint presentatie van onze ambassadeur. Nederland presenteerde zich gisteren in het centrum van Kiev als de kandidaat voor de organisatie van het WK 2018. Alle bobo’s van EK-gastland Oekraïne waren er, inclusief bodyguards: de directeur van de Oekraïense voetbalbond had er wel zeven! Onze ambassadeur kreeg na afloop een heus schouderklopje. "Als wij het al kunnen, kunnen jullie het helemaal!" betekende dat. De 'Oekraïense Gullit' was er trouwens ook: Oleg Blokhin. Tweemaal leidde hij Dynamo Kiev naar de Europa Cup. Stiekem kwam iedereen vooral om hem te zien...

Zwarte Aarde

"Ga mee, kameraad, naar het Oosten, de opgaande zon tegemoet, naar het land, dat in zijn groote uitgestrektheid zoo lang is als van Barcelona naar de Memel en zoo breed als het Rijk tusschen den Brenner en Kiel. Daal af van den lieflijk murmelenden hellingen van den lagen Beskid (..) Gij passeert beroemde passen, die naar Galicië leiden en gij komt voorbij menig eenzaam oorlogskerkhof, in welks aarde Duitsche helden rusten." Uit: Franz Obermaier, Ukraine, Land der Schwarzen Erde (verscheen in 1939, 2 jaar voordat Duitse tanks de vruchtbare Oekraïense grond veroverden)

Idealen

Als het ‘nieuwe Oekraïne’ bestaat, bestaat dat in deze vrouw. Vandaag was het de eerste schooldag. Zo ook op het internaat voor kinderen uit families waar tuberculose in voorkomt (een epidemie onder arme gezinnen). Dwars tegen corruptie, vriendjespolitiek en "Sovjetmentaliteit" in, renoveert ze het gebouw: ook vandaag werd er getimmerd, gezaagd en geboord. Bij haar komst -vier jaar geleden- ontsloeg ze vijftien incapabele mensen. De rest van haar collega's kreeg ze enthousiast voor de veranderingen. Minpuntje: de nieuwe regering heeft ook op lokaal niveau stromannen neergezet. En die willen terug naar af. Haar motto: onafhankelijk blijven. En er nog harder tegenaan.