Stepan Bandera (1)

Naar verluidt was Lviv de stad waar begin jaren '90 het standbeeld van Lenin voor het eerst werd neergehaald. Maar er is een ander beeld voor in de plaats gekomen. Stepan Bandera staat erbij als een staatsman, maar volgens velen was hij in werkelijkheid een struikrover. De Polen haten hem omdat hij flink heeft huisgehouden in de (toenmalig Poolse) regio Wolhynië, de Russen vinden hem een enge nationalist: Bandera's belangrijkste vijand was namelijk de Sovjet-Unie – en de Joden vinden hem een fascist omdat hij om pragmatische redenen samenwerkte met de nazi’s. Hier in Lviv is hij voor velen een held, hoewel even zovelen hem verafschuwen. Het standbeeld is in elk geval te groot. Toch gaan jongeren graag met Bandera op de foto.

Rand of centrum?

Hoe verder je naar het oosten reist, hoe slechter de wegen. Die zekerheid zit diep in ons verankerd. Wie naar Lviv reist, vraagt zich op zeker moment af of er nog wel een weg bestaat… Maar dan komt de verrassing. Als je Lviv gepasseerd bent, worden de wegen namelijk langzaamaan beter! Sterker nog, eenmaal in de hoofdstad Kyiv gearriveerd, ontdek je dat men 360 graden andersom denkt; hoe verder je naar het westen rijdt, hoe slechter de wegen. En dat is ook zo. Vanuit Moskou en Kyiv bekeken is Lviv de absolute provincie. En vanuit west-Europa geredeneerd is Lviv aan de andere kant van het eind van de wereld. Is Lviv nu de rand, of het absolute centrum van Europa...? foto: Pidvolochysk, ooit het grensstation tussen Oostenrijk-Hongarije (west) en Tsaristisch Rusland (oost)

Lwów en de Polen (4)

Polen met heimwee. “Lwów? To nasze miasto! - onze stad!” Ik was weleens voorbij de stad gereden, op weg van de Krim naar huis of van Kraków naar Odessa. Het viel me op dat het westen van Oekraïne groener was dan de oostelijke steppen en vlakten – waar je je op z’n best een Kozak op een paard kon voorstellen. De omgeving van Lviv had droomdorpjes, Chagall, een gans op het dak, iets lieflijks. Toen de Polen ook nog bleven benadrukken dat Lwów ver en gevaarlijk was, ben ik er maar eens gaan kijken. Ik kwam geen Pool tegen. Alleen Europese architectuur, armoede en Oekraïners. Die geen van allen grootouders hadden die in deze stad geboren waren. Maar wat zou het? Ze waren vriendelijk. Hadden geen tijd voor heimwee. Repareerden de wegen in hun stad. Hun stad. meer

Lwów en de Polen (3)

Met een simpele pennenstreek werd Polen door de toenmalige wereldleiders – Roosevelt, Churchill en Stalin – naar het westen verschoven. Ten nadele van verliezer Duitsland, ten voordele van de zegevierende Sovjet-Unie. Een immense volksverhuizing volgde. Honderdduizenden Polen werden verdreven. Tot deze week heb ik altijd het idee gehad dat dit een redelijk georganiseerde deportatie was, ondanks de krankzinnige massaliteit. Maar de oude Pool Zbigniew (1933) ontnam me alle illusies. “Het was een vlucht. Het monster Stalin kwam weer terug. Drie jaar eerder had hij vreselijk huisgehouden in Lwów. We werden voor een helse keuze gesteld: naar een werkkamp in Kazachstan of Siberië te worden gestuurd, of maken dat je wegkwam - naar het 'nieuwe Polen' in het westen, waar niemand ooit geweest was.” meer

Schilderen is het

Sluit je ogen, dan zie je Bohodar schilderen. Al die kleuren! Zijn vingertoppen tasten als penselen langs de snaren. Groene flanken van Karpatenheuvels verschijnen. Het is alsof je het water van de beek hoort klateren en de koele bries van het voorjaar voelen kunt. De akkers en landerijen zijn nog leeg, de zon reflecteert in de zwarte aarde… Heel even durft Bohodar te zinspelen op die zwoele augustusmaand, als de korenhalmen zullen wuiven en de vrouwen hun mouwen zullen opstropen. Dan besef je plotseling dat Bohodar dit 25 jaar geleden niet had gemogen – alleen stiekem, zachtjes in het achterhuis. Nu mag het! Als het schilderij af is, houdt hij zijn arm tegen de snaren, om teder het geluid te smoren. Herademt weer… Ja, schilderen is het. Luister maar.

Was will das Weib? (3)

Kees: Ze verdient 180 euro per maand. Is ze dan arm? Ik: Da´s hier een gemiddeld salaris. Maar ze werkt zes dagen per week tien uur per dag! Kan kloppen ja, hard werken voor weinig... Worden smartphones veel gebruikt? Een jaar geleden kende ik niemand met zo'n ding. Nu nog niet, maar het stikt van de reclame voor de GalaxyS2; ze zijn duurder dan in Nederland. Ze woont op 3 kamers met haar ouders, is dat klein? Niet slecht, een vriend van me woont op 2 kamers met twee kinderen en twee (schoon)ouders erbij. Is 34 jaar te oud om te trouwen in Oekraïne? Hm, in deze regio moet je rond je 25ste toch wel man en kind hebben - ze zijn bang dat je anders 'overblijft'. Kan ik straks goed leven met mijn pensioen van 1200 euro in Oekraine? Jazeker! volg de serie

Opgetild uit het stof

Je was moe omdat je pas in de vroege ochtend thuis kwam. Maar ik nam je mee. Omdat ik wist dat ik de smalle, koude trap omhoog gemakkelijk zou vinden. Dat ook jij vriendelijk verwelkomd zou worden, op het ruime balkon boven de ingang van de Soli Deo Gloria Kerk. Daar zaten we samen, neergehurkt op lage bankjes. Tussen onze benen scharrelden de kinderen van de koorleden rond. Tijdens de kerkdienst liepen de zangers in en uit, vertelden elkaar het laatste nieuws en af en toe zelfs een sterke grap. Het maakte niets uit, want het Ritueel ging toch wel verder - daar ergens ver beneden. Onverstoorbaar en krachtig, als het leven zelf. Dat toch wel verder gaat, ook zonder ons als het moet. Luister, we zijn al opgetild uit het stof.

Saluut aan een prille liefde

Hans was jong en eigenwijs. Hij weigerde te tekenen voor de overgave in mei 1940. En dus werd hij als krijgsgevangene vastgehouden door de Duitsers, in een kamp hier verderop. Maar Hans ontsnapte. En liep stomtoevallig een schone Oekraïense tegen het lijf. Ze heette Olga en was ook op drift. Liefde op het eerste gezicht! Al snel besloten ze te trouwen, ergens diep in de bossen rond Lemberg. Maar enkele maanden na het huwelijk werd een toevallige verwonding Hans noodlottig. Op 17 september 1944 overleed hij, 27 jaar oud. Hij verdiende een rustplaats op Lychakivsky, tussen de Poolse praalgraven. Decennialang onderhield weduwe Olga liefdevol zijn graf. Nu ook zij overleden is, komt er elk jaar een groep Hollanders. Samen brachten we een saluut. Aan Hans, aan Olga. Maar vooral aan hun prille liefde. meer info

Lwów en de Polen (2)

De nieuwe heerschappij van de Polen over Lwów duurde maar kort, twintig jaar om precies te zijn. In 1939 gooiden Hitler en Stalin het op een akkoordje. Ze verdeelden Polen onder elkaar, waardoor Lwów in de Sovjet-Unie kwam te liggen. De rapen waren gaar, met name voor de Poolse intelligentsia, die massaal naar de Goelag werden gestuurd. Anderhalf jaar later schond Duitsland de afspraak met de Sovjet-Unie en kwam het nazi-leger de stad binnen gemarcheerd. Sommige Oekraïners onthaalden hen als bevrijders; zij stonden onder constante druk van de Polen maar vreesden vooral de Russen. Voor de Polen bracht de Tweede Wereldoorlog niet alleen een nieuwe vijandige bezetting, maar uiteindelijk een veel groter drama: massale verdrijving. meer

Lwów en de Polen (1)

Vandaag deed ik een interview bij het reusachtige monument voor de Orlęta Lwowskie (de Adelaarsjongen van Lwów). Met de Eerste Wereldoorlog stortte het Weense Keizerrijk in; het begin van de ellende in Lemberg. Er ontstond een burgeroorlog tussen de Oekraïners en de Polen, die beiden kans zagen een eigen staat te stichten. Omdat de Polen in 'buitenlandse' legers vochten, verdedigden Poolse studenten en tieners de stad tegen de Oekraïense 'guerrilla'. Men vocht van huis tot huis. Uiteindelijk kozen de Fransen en Amerikanen partij voor de Polen. Lwów, waar de Polen in de Habsburgse tijd al de grootste bevolkingsgroep vormden, werd de oostelijke metropool van het nationalistische Polen van Maarschalk Piłsudski. (afbeelding: schilderij Wojciech Kossak, wikipedia) meer

Straatnamen

De geschiedenis van Lviv / Lwów / Lvov / Lemberg laat zich vertellen aan de hand van de straatnamen. De centrale Prospekt Svobody heette in de Habsburgse tijd de Karol Ludwikstraat, in de Poolse tijd de Legionów. Onder de Russen werd het de 1 Travnja (1 Mei), daarna opnieuw korte tijd de Legionów. Tijdens de Tweede Wereldoorlog de Adolf Hitlerring, onder de Sovjet-overheersing achtereenvolgens de Legioniv (Oekraïens voor Legionów), opnieuw de 1 Travnja en dan decennialang de Lenin Boulevard; de tijd dat het plichtmatige Leninbeeld voor de Opera stond. En vanaf 1991 dus de Vrijheid Boulevard. Als je 100 jaar oud bent kun je dus in negen verschillende straten hebben gewoond zonder één keer te zijn verhuisd. Foto: Grigoriy Prystay

Bijna vrij !

Het rook naar zweet en smeergeld in de krappe zittingszaal van het Hof van Beroep. In de stalen kooi zaten zes Oekraïners en... een Nederlander. Vanwege het bezit van 6,36 gram hasj + wat pillen zit hij al ruim anderhalf jaar gevangen. Zijn celgenoten slaan telkens zijn geblesseerde hand kapot om geld van hem los te krijgen. Het was misgegaan toen zijn vrouw en zoontje omkwamen bij een bombardement in zijn geboorteland Irak – terwijl hij juist een verblijfsvergunning voor hen had gekregen. Met zijn uitkering en zijn oorlogstrauma maakte hij reizen naar Oekraïne, omdat de vrouwen hier mooi zijn. Toen de rechter eindelijk weer binnen kwam, bleek dat hij nog maar drie maanden in plaats van drie jaar hoeft te zitten. Bijna vrij!

Oude Zielen

Zondag, Prospekt Svobody. Ik weet precies hoe de avond zal verlopen. De verhitte gesprekken over de keuze tussen oost en west, over de liefde en het leven zullen verstommen. Dan pas komen de oude vrouwen toegestrompeld. Gezamenlijk zullen zij een kring maken en een lied aanheffen. Als je goed kijkt en luistert, zul je ervaren dat hun in beton gegoten wijsheid vloeibaar wordt; een schijnbaar natuurkundig proces dat alleen in deze stad plaatsvindt. Omdat zij als geen ander het besef in zich dragen dat zij van elders komen, en erkennen dat de stenen en de gevels sterker zijn dan zij. Pas als zij op deze manier vrede hebben gesloten met de stad, gaan zij kromgebogen voorwaarts over Lembergs' kasseien. "Totdat de deuren naar de straat worden gesloten. En het lied versterft."

Rokjesdag?

Rokjesdag in Oekraïne. Tenminste, de allereerste lentedag. 22 graden Celsius. Kom op mensen, waar zijn de blote benen? Wie durft als eerste z’n zoon of dochter de muts van het hoofd te trekken? Men werpt schielijke blikken naar elkaar. Eerst maar eens checken of de buren nog in leven zijn. Jawel, zij hangt de winterkleding buiten. En hij gaat met een mattenklopper de inboedel te lijf. Maar rokjes zijn er nog niet. Alsof men het nog niet echt geloven kan... Misschien komt het omdat de Echte Oekraïense Lente nog ver weg is. Zelfs ’s lands meest befaamde rokje zit in een koude cel. Wie durft als eerste de mattenklopper door de politiek te halen? – Eerst maar eens een Львівське. Want nergens zeggen ze zo ontroerend mooi "na zdorov'ja" als hier.

De Joden van Lemberg (2)

Vandaag had fotograaf Grigoriy zijn meest bizarre opdracht ooit. Lege plekken fotograferen. Een speeltuin, een markt, een parkeerplaats. Waar ooit de 45 synagogen van Lemberg stonden, zijn nu alleen nog maar lege plekken. Om de armzalige resten van de Gouden Roos Synagoge (ooit een van de meest beroemde gebedshuizen van Europa, gebouwd in 1583) op de foto te zetten, moest Grigoriy deze truck opklimmen – met gevaar voor eigen leven. Iets verderop, bij de enige synagoge van Lviv die nog overeind staat, was een stokoud mannetje de stoep aan het vegen. Hij liet ons toe even binnen een kijkje te nemen, als we tenminste ons hoofd zouden bedekken. Niet zozeer uit eerbied, naar later bleek, maar vanwege de mogelijkheid van neerdwarrelend gruis of vallende brokstukken. boek

Al wachtend

Wachten heeft met eerbied te maken. Niets gaat zomaar, je moet er minstens een tijdje op wachten. Hoe langer je ergens op wacht, hoe meer eerbied je hebt voor hetgeen waarop je wacht. Vandaag wachtte ik twee uur, aan de voeten van Koning Danilo. Daar wachtten meer mensen. Soms ontmoetten onze blikken elkaar, maar meestal keken we rond. Er waggelde een man met gekke groene strepen in zijn gezicht voorbij, die obsessief naar de gevels tuurde. In de verte kuste een jonge vrouw met een hoofddoek een groot kruis (omdat Jezus te hoog hing). De taxichauffeur wachtte op klanten zonder zijn motor uit te zetten. Het icoontje aan zijn achteruitkijkspiegel slingerde zachtjes heen en weer, heen en weer... En omdat voorbijgangers Koning Danilo graag fotograferen, sta ik op de foto. Al wachtend.

Negen keer

In een eeuw tijd veranderde de stad negen (NEGEN) keer van regime. Even op een rijtje zetten hoor: tot 1914: Lemberg (hoofdstad Oostenrijks-Hongaarse kroonland Galicië) 1914 tot 1915: Lvov (door de tsaar bezette stad) 1915 tot 1918: Lemberg (Oostenrijk-Hongarije) 1918: Lviv (West-Oekraïense Volksrepubliek), 1918 tot 1939: Lwów (herrezen Republiek Polen), 1939 tot 1941: Lviv (Oekraïense Socialistische Sovjet Republiek), 1941 tot 1944: Lemberg (Generalgouvernement Nazi’s), 1944 tot 1991: Lvov (Oekraïense Socialistische Sovjet Republiek), 1991 tot … : Lviv (onafhankelijke staat Oekraïne) (met dank aan Jan Paul Hinrichs, Lemberg-Lwów-Lviv (Bas Lubberhuizen, 2008)

Ontwikkelingsland

In wat voor land wordt eigenlijk een EK Voetbal georganiseerd? Oekraïne is een land waar de belangrijkste oppositieleidster in de gevangenis zit. Een land dat tussen Congo en Tajikistan staat op de beruchte ‘corruptie perceptie index’ van Transparency International. Een land dat blijft twijfelen – of slim onderhandelt? – tussen een douane-unie met Poetin of met Brussel. Een land waarbij een Oranje Revolutie mislukte omdat men geen idee had van democratie. Maar ook… een land waar ruimte is. Echte natuur. Waar je lekker kunt eten. Waar mensen gastvrij zijn. Waar uitstekend Europees gevoetbald wordt door Metallurg Donetsk, Metalist Charkov en Dynamo Kiev. Waar in no-time prachtige stadions uit de grond gestampt zijn. En waar dus nog veel meer te ontwikkelen valt. Landbouw! Arbeidspotentieel! Toerisme!

De Joden van Lemberg (1)

De zon doet de Opera oplichten als een Weense diamant. Voor de klaterende fontein wordt geposeerd. Vrolijke bevelen klinken, er wordt gewuifd, camera’s klikken. Je snuift flarden van bekende geuren op – koffie, suikerspin en versgebakken broodjes. Je blik glijdt over de karakteristieke Europese gevels. Gotiek en barok, classicisme en Jugendstil, het is allemaal rijkelijk voorhanden. Even verderop ligt het Middeleeuwse stadsplein, met haar Midden-Europese koopmanshuizen. Een overzichtelijke en knusse plek, met terrassen en nostalgische straatlantarens. In de vijver, aan de voeten van Godin Diana, zoeken straatjongens naar muntjes, erin geworpen door de reiziger, op zoek naar geluk. (Uit: De Joden van Lemberg, verschijnt mei 2012, H. Zorgdrager, D. Prak en M. Driebergen)

Jouw lach

Jouw lach beschermt me. Tegen de kou. Tegen de scheuren in het asfalt, de uitlaatgassen. Tegen de lege flessen in de berm, tegen de dronkenlap op straat. Tegen de heroïnespuiten op de stoep. Tegen de oude vrouw die kromgebogen in mijn vuilnis graait... Jouw lach beschermt me. Tegen al de gruwelverhalen over het Janowska concentratiekamp, hier zo tastbaar dichtbij. Tegen het prikkeldraad, de goederenwagons, de stapels lijken in het zand... Tegen de Sovjetterreur, tegen de onzekerheid, tegen de angst en het wegkijken... Jouw lach breekt door alles heen. Jouw lach laat me alles vergeten. Laat me vooruit kijken. Want er zit een toekomst vol beloften... In jouw lach.

Was will das Weib? (2)

Eindelijk was het dan zover. Ik ontmoette haar voor de deur van de Opera. Vriendelijk, grote bruine ogen, spreekt haar talen. We keuvelden wat over Kees, die aardige Zeeuw. En over Nederlands leren. Maar toen bleek dat ik met lege handen kwam, sloeg haar humeur om. Ik legde uit dat er iets misgegaan was met de levering van de smartphone, ze moest nog een week geduld hebben. Maar ze luisterde al niet meer. Beledigd beende ze weg, nam de lieve woorden voor Kees met zich mee… Wat nu? Spoedoverleg met het hoofdkwartier in Zeeland. Een simpele Nokia dan maar? Zodat ze in elk geval met Kees kon bellen. Hup, ik in een taxi achter haar aan, haalde haar in, drukte het toestel in haar handen… Maar zojuist kreeg ik een SMS. Of ze de telefoon terug mag geven. Ze wil Kees zijn smartphone. Nu. volg de serie

Lviv telt af

Zie je de klok? Lviv telt af. Over 94 dagen, 2 uur, 9 minuten en 54 seconden barst het EK Voetbal los. De tegenstanders van Nederland spelen in Lviv. De Duitsers, Denen en Portugezen worden ontvangen in een glazen passagierspaleis. Blinkende EK-bussen -met UEFA logo- brengen hen naar de eveneens gloednieuwe Arena (35.000 zitplaatsen). De wegen zijn in orde, hotels volgeboekt, café’s hebben het bier koud gezet, nachtclubs zijn hard op zoek naar personeel en de politie spreekt nog geen woord engels. Prognose: de Portugezen en de Duitsers houden elkaar op 0-0, de Denen scoren in Lviv en in de hel van Kharkiv wint Nederland… eh… alles. Dan stijgt mijn waarde ook een beetje. Al moet ik dan weg uit Lviv, want na drie poulewedstrijden is het feest hier alweer voorbij. давай!

Krokussen in de Kaukasus

De Kaukasus Straat ligt in een typische Oekraïense stadswijk: rommelig en divers. Er zijn reusachtige villa´s (die nooit afgebouwd zijn) met grote tuinen. Maar ook armetierige depri-flatjes, waar het wasgoed stijf in de vrieskou hangt. Tussen de woonhuizen het gebruikelijke Sovjetbeton; gescheurd asfalt, een fabriekspijp, roest en stof. Maar ook een speeltuintje waar kleine jongens spelen. In het winkelcentrum is alles te koop. Op de stoep scharrelen boerenvrouwtjes met verse melk en boter hun kostje bij elkaar. Uitgeharde sneeuwhopen getuigen nog van de strenge winter. Die de buren overleefd hebben. En wij komen onze kopjes boven de grond steken – als krokussen uit de winterslaap.

Was will das Weib? (1)

Naar Lviv. Eigenlijk doe ik het voor Kees. Hij heeft me vooruit gestuurd. Hij wil in de zomer zelf komen, maar hij aarzelt nog. De reis is lang en wie weet wordt hij beduveld. En dus ga ik eerst voorzichtig poolshoogte nemen. Heb ik stroopwafels voor haar ingeslagen. Een goeie telefoon. Wat geld. Allemaal voor haar… Kees is een Zeeuw. Zijn vriend heeft een schone Oekraïense aan de haak geslagen, en dat wil hij ook wel. Via internet kregen ze contact, en sindsdien laat ze hem niet meer los. Maar hij weet nog zo weinig over haar. Ja, dat ze in Lviv woont. Dat ze weleens in Nederland geweest is en dat ze Nederland prachtig vond. Dat ze Nederlands probeert te leren, en dat Kees haar een leuke man lijkt. volg de serie