Op barsten

Daar, in Görlitz, stierf iets in schoonheid en werd iets opnieuw geboren. Want er smeult iets in Görlitz, dat perfecte renaissance-paradijs, temidden van die weelde van de Gründerzeit. Is het die gevaarlijk ogende mix van werkloosheid en slentertoerisme? Die combinatie van Poolse baantjespikkers en Duits welbevinden? De haveloze dronkeman naast de volgegeten Heimatzoeker? Görlitz gaat over de scheurende onzekerheid die Schengen bracht, de illusie van contact - ideeën ontworpen op Brusselse tekentafels. Wij kuierden over de brug zonder grenspost. Het was benauwd. En in mijn nerveuze onderbewuste spiegelde Görlitz zich als een centrum van het hedendaagse Europa: meer en meer in zichzelf gekeerd geraakt, het Europa dat op barsten staat.

Handige sjaggeraars

De auto-reparatie-straat in Lviv is het Moldovanka van 2012. Vanwege de handige sjaggeraars, de pure armoe en de potentiële oplichterij. Er staan aftandse caravans en roestbakken, je struikelt over auto-onderdelen, er klinkt een cementmolen en een slijptol. De ‘mannetjes’ slenteren onverschillig rond, peuk in de mondhoek. Aan hun kop ontbreekt altijd wel een aantal tanden en in het geval van 'mijn mannetje' zelfs een oog. Hij was steengoed, hoewel hij de gereedschap uit de achterklep van zijn autootje moest vissen - de 'werkplaats' bestaat feitelijk uit werkloze mannen die de hele dag wachten op een klant... Maar m'n lichten doen het weer en m'n uitlaat zit opnieuw moervast. En na afloop zaten alle onderdelen nog aan mijn auto. Helden!

Journalist te zijn

Vandaag sprak ik een journaliste over hoe het is om in Oekraïne journalist te zijn. Nou, dat is dus niks. Hoewel, je kunt de komende maanden je zakken vullen. Eind oktober zijn er verkiezingen, dus de grote mannen hebben behoefte aan mensen die opschrijven wat hen 't beste uitkomt. Kun je daarna drie jaar op je lauweren rusten. Wat doet de jonge journalist die dit niet wil? Die studeert nog maar even door, specialiseert zich in zaken die het allerverste van de politieke beerput afliggen. Toch waren zij ooit met een andere insteek begonnen. Iets met ambitie, een loyaal gevoel naar hoe wij samenleven, ooit iets te kunnen opschrijven wat jij zag van de wereld... Rotland. Dat je staat te trappelen, maar niets doen kunt. (foto: "Press Freedom Index 2012", van Reporters Without Borders)

Hoe Oranje is Kiev nog?

Als wij Nederlanders aan Kiev denken, zien we de Oranje kleur voor ons - en tentjes op een plein in de kou… Symbolen van een vreedzame opstand van burgers tegen verkiezingsbedrog en dictatuur. Na de Oranje Revolutie van 2004 zou Oekraïne bij Europa gaan horen. Maar waar zijn de leiders van de Revolutie nu? Viktor Joesjtsjenko is met vervroegd pensioen, en Julia Timosjenko zit zelfs in de cel. President Janoekovitsj -die toen juist werd weggestuurd- is aan de macht. Hoe Oranje is Kiev nog? “De Oranje Revolutie was een stunt van westerse marketingsbureau’s.” “Toch heeft de kleur Oranje iets veranderd in de hoofden van de mensen.” Reportage Radio 1 Sportzomer (foto: abri met poster van de regerende "Partij van de Regio's")

Leeg.

Daar staat 'ie dan. Speciaal gebouwd voor het EK Voetbal. De Arena Lviv. Leeg... Drie EK-wedstrijden uitverkocht. Driemaal anderhalf uur, een kolkende massa voetbalfanaten, vanuit de ruimte zichtbaar als een energiek kloppend hart, het centrum van de wereld, een wonder van toegankelijkheid en technisch vernuft. Maar nu? Geen levende ziel. Twee bewakers vervelen zich stierlijk. De kleine eredivisieclub FC Karpaty kan de huur niet betalen. De fans willen geen voetbal kijken aan de snelweg. In de krant doet de stadionchef suggesties. Concerten! Maar welke ster komt naar Lviv? Business-meetings! Er is geen business. Kartbaan, trouwpartijen... Ik smeek je, breek het af, voordat de materiaal-moeheid toe zal slaan. (foto: Klaas Driebergen)

Bovenste laagje

Een ware revolutie in Lviv! Vandaag maakte ik voor het eerst mee dat de geschiedenis doelgericht tevoorschijn werd gehaald. Nog maar een jaar of twee geleden wilden de inwoners niet eens weten dat dit ooit een “Poolse stad” was. De complexe historie zou oude wonden openrijten - vooroorlogse Poolse reclames die toevallig tevoorschijn kwamen werden haastig overgeschilderd... Maar nu moet Lviv worden klaargemaakt voor de hausse van toeristen. En één ding hebben de Lviviany ontdekt: Europeanen die Lviv bezoeken, komen kijken hoe het vroeger was. Dus wordt behoedzaam het bovenste laagje van de geschiedenis afgekrabd, om het te tonen aan het publiek. Geschiedenis is niet eng, geschiedenis betekent klandizie!

Jeukende vingers

Omdat alles nog ontwikkeld moet worden... Of ik nou Nederlandse boeren tref, toerisme-types, vertalers, software-ontwikkelaars, hulpverleners of zendelingen: hun vingers gaan jeuken bij zo’n reusachtig, wild en ongeordend land. Hier liggen volop kansen, en is het ook nog eens moeilijk die kansen te pakken. Zij zijn mensen met energie, die zich in Oekraïne realiseren hoe 'klaar' Nederland is. En, steeds meer aanwezig bij deze avonturiers: het besef dat het in Europa hard bergafwaarts zal gaan. Dat Oekraïners daarmee beter raad zullen weten. Omdat zij weten hoe het is, om met niets te leven. (Foto: Hoe de zon ondergaat in het Avondland. De duizenden hectaren land van een Nederlandse boer, in de buurt van Ternopil)

Op slot

Hoe zou het met Julia zijn? Gisteren, vlak voor de match Oekraïne-Engeland moest ik opeens weer even aan haar denken. In de plaatselijke kunstgalerij presenteerde de Canadees-Lviv'se kunstenaar Georges Gamache zijn "Julia" aan het publiek. Daar hangt ze dan, de martelares, met vlecht en doornenkroon. "Partija Koruptsja" staat er op het hart geschreven. Julia is alles tegelijk: icoon, charismatische blondine, martelares, en net zo corrupt als alle anderen. Georges moedigde me aan om even haar rechterborst aan te raken, en ja: het slot was dicht. Net zo op slot als de hele Oekraïense politiek, losgezongen van de straat en de burger. Toch hangt de sleutel voor het grijpen. Wie zal 'm pakken? (foto: Klaas Driebergen)

HollandDoc Pogoń Lwów

Er is nu ook radio van. De sportprofessor die alle (alle) Poolse en Oekraïense voetbalfeitjes weet. De enthousiaste Marek Horban die met flair en lef een beruchte clubhistorie voortzet – vanuit het schrikwekkende niets. De oude Pool Zbigniew Jarmiłko, die alles meemaakte: de vlucht van de Polen en de burgertram die dwars door het getto reed... De prachtige clubhymne, die je als vanzelf je hand naar het hart doet brengen. En de weemoed van ‘Tylko we Lwowie’ – ‘Alleen maar in Lwów’. Och, tien minuten vliegt voorbij, maar als 't zelfs nu niet langer kan, dan dus nooit niet. En voetbalgeschiedenis is misschien de beste vorm om de geschiedenis te vatten... “Naprzód, naprzód, Lwowska druzyno – voorwaarts mannen!” Luister Sportzomerdoc HollandDoc

Icoon

Lviv is de stad van de iconen, vensters met uitzicht op de Eeuwigheid. Het nieuwe voetbalstadion is de icoon voor de aansluiting van Lviv met de rest van de wereld. Deze foto is voor mij de icoon voor de Nederlandse media-aandacht voor de stad. Want vanavond mocht ik plaatsnemen in het zenuwcentrum daarvan: naast de NOS-commentator bij de beslissende wedstrijd Denemarken-Duitsland in de 'Poule des Doods'. En wat bleek? Commentator Jeroen had ook een icoon. Tijdens de wedstrijd, tussen zijn staccato commentaar door, de harde feiten die hij dagen achtereen minutieus in zijn kop had gestampt – tikte hij af en toe zijn I-Phone aan, daar aan de rand van zijn monitor, en dan verscheen ze even aan hem. Ze heet Paula.

Verdrevenen

Vanavond wordt in Wrocław (Polen) de wedstrijd Tsjechië-Polen gespeeld. Wrocław ligt nabij de Tsjechische en Duitse grens en heeft een typisch midden-Europees marktplein met een prachtig ´Duits´ gotisch raadhuis. Dat Wrocław nu een EK-speelstad is, dankt Polen aan een dramatische geschiedenis van gedwongen volksverhuizingen. Wrocław heette voor de Tweede Wereldoorlog Breslau en er woonden voornamelijk Duitsers. In 1945/46 moest de complete stadsbevolking vertrekken. Breslau werd omgedoopt tot Wrocław, en herbevolkt met mensen uit het oosten - waaronder veel verdreven Polen uit Lwów (Lviv) en omgeving. Wrocław is de stad van de verdrevenen, de vertriebenen. Hoe leef je met zo'n geschiedenis? Reportage Radio 1 Sportzomer

Adam

Het levensverhaal van de dichter Adam Mickiewicz illustreert hoe de Poolse taal de Poolse identiteit beschermde. In de negentiende eeuw, toen Polen bezet was door de Russen, diende zijn werk als inspiratie voor de Poolse Opstanden. Mickiewicz moest vluchten maar bleef schrijven. Hij stierf in 1855, toen hij op weg was naar de Krim om daar tegen de Russen te vechten. Hier in Lviv geldt zijn standbeeld als een bedevaartsoord voor de Poolse bezoekers (foto). Na de Tweede Wereldoorlog werd Lwów een Sovjetstad, maar de voormalige zusterstad Kraków groeide uit tot de hoofdstad van de Poolse taal en literatuur. Daar inspireerde Mickiewicz de twee Poolse nobelprijswinnaars, Szymborska en Miłosz. Reportage Radio 1 Sportzomer

Voetbalhistorie! Pogoń Lwów

Op de foto zie je maarschalk Józef Piłsudski tussen de spelers van de Poolse topclub Pogoń Lwów, in 1922. Weinig mensen weten dat Lviv de bakermat is van het Poolse voetbal. In het vooroorlogse, toen nog Poolse Lwów ontstonden de drie eerste voetbalclubs van Polen. De meest beruchte was Pogoń Lwów. De club werd in de jaren twintig vijf keer landskampioen, boekte Europees succes en had fenomenale spelers. Maar de Grote Geschiedenis werd de club in 1939 fataal. De helden van Pogoń Lwów moesten vluchten toen de stad (het verdrag van Jalta) aan Stalin werd weggegeven... Maar onlangs werd de club heropgericht, door Poolse studenten in de nu Oekraïense stad Lviv. Lees het verhaal vandaag in De Volkskrant.

Taart

Als Galicië de taartschaal zou zijn, en Lviv de taart, dan zou je nu de laatste restjes grauwsluier over het randje zien verdwijnen. Want het is feest. Deze week is uniek in de geschiedenis van de stad. Voor het eerst sinds het Interbellum komen er massa’s Europeanen naar Lviv. Niet alleen Duitsers, Denen en Portugezen - die hier voetbalwedstrijden spelen - maar ook Britten, Zweden, Fransen, Italianen en zelfs Wit-Russen en Marokkanen. Onmiddellijk voegen de bezoekers zich in het straatbeeld, alsof het nooit anders is geweest. Lviv is definitief herontdekt door Europa. “Ooooh” roepen de gasten. Ik haal diep adem. Om samen met hen al die kaarsen van het verleden uit te blazen. Meer in De Telegraaf of luister de Reportage Radio 1 Sportzomer

"Dos Lebn setzt sich fort waiter"

Aan de rand van het Rynok, vlak voordat Sabbat hem naar huis zou drijven, kwam ik Boris tegen. Hij herkende me onmiddellijk, wat me opluchtte. Bijna negentig is hij, maar hij zag er kranig uit. Ik vertelde hem over De Joden van Lemberg waarin we zijn levensverhaal beschrijven. Wij waren ontroerd en schudden elkaar de hand. Hij liet me zijn officiële perskaart zien voor alle wedstrijden van het EK Voetbal. Die heb ik niet! Wij waren ontroerd en schudden elkaar de hand. Hij vertelde dat hij maandag (vandaag) naar het ziekenhuis zou moeten. Hij wees op zijn hoofd... Wij waren ontroerd en schudden elkaar de hand. Dag Boris. En nog eens schudden we elkaar de hand. Dag, laatste, allerlaatste Jiddisch-sprekende inwoner van "Lemberik"... "Dos Lebn setzt sich fort waiter"...

Nooit meer los.

Wat brengt jou naar hier? En altijd sta ik met de mond vol tanden. Ik neem een slok van m’n bier om tijd te rekken en mompel dan iets over geschiedenis en architectuur, en het prachtige, lege boerenland. Er wordt instemmend geknikt, maar het zijn gemeenplaatsen – en ik zie dat de ander mijn antwoorden niet gelooft. Het is iets anders. Maar hoe leg je uit dat dit met kleur, de Tijd en je eigen vergankelijkheid te maken heeft? Dus vraag het maar niet meer. Dit is geen stad van vragen. Zij zijn hier teveel, en antwoorden zijn er niet. De straten zullen het je niet vertellen, noch de binnenplaatsen. En de mensen zijn verdwenen. Kom. Slenter op een vroege zondagmorgen zielsalleen door de stad. Kijk om je heen. Je wordt gegrepen en het laat je nooit meer los.

Vrije Markt

Het EK Voetbal is een markt. Iedereen koopt en verkoopt, zonder gêne. De UEFA verkocht het EK aan Polen en Oekraïne. Nu verkopen de Lviviany sjaaltjes, ijsjes en prullaria aan luidruchtige supporters. Hotels verkopen kamers voor een nacht, een week of per uur. Taxi’s verkopen hun ritten voor absurde woekerprijzen – totdat "Lada-Ihor" opzij keek en mij herkende, betrapt grijnslachte en alsnog 40 in plaats van 400 Hrivna vroeg... In de Fanzone verkopen de grote merken zichzelf met de agressiviteit die hun eigen is. Als de avond valt, verkopen de vrouwen hun lichaam, de mannen hun ziel... Alleen de werkelijkheid wordt gratis ingeruild. Voor niets. Voor die orgie van domme vergetelheid en sluwe berekening. En ik? Ik verkoop m'n verhalen.

Grensland

Vandaag was ik bij Krakovets, de grensovergang van Polen met Oekraïne. Ik keek of de supporters veilig en zorgeloos de grens over komen - want ook dat moet gebeuren. Welnu, dat ging aardig. Ik sprak een klein konvooi Hollanders (nuchtere, van boven de rivieren). Zij waren enigszins opgelucht want hadden verhalen gehoord over lange wachttijden, strenge controles met drugshonden. Maar behalve dat de douaniers geen Engels of Duits spraken, was alles prima verlopen. Ik vertelde hen dat ik niet geloof dat er nep-agenten langs de wegen in Oekraïne zouden staan om je geld af te troggelen. De noordelingen gingen onverdroten voort. Op naar Charkov, 1200 kilometer verder. Met oranje sjaals, shirts en toeters... Het grensland als centrum van de wereld - eventjes. Luister

Onderhandelingspositie

Ook vlak voor het EK Voetbal gaan de onderhandelingen over vrije handel met Europa gewoon door. De Oekraïense regering spreekt dreigende taal over visa voor buitenlanders, low-cost airlines voor toeristen en werkvergunningen als er geen vrijhandelsverdrag met Europa komt. Om zoiets als "goeie PR vanwege het EK" maalt Oekraïne niet. Maar misschien laat het ook zien dat Oekraïne zich een sterke onderhandelingspositie toedicht tegenover Europa. Dit land is namelijk heel aantrekkelijk. Niet alleen mooi, bedoel ik, maar ook een enorm exportgebied, bomvol goedkope arbeidskracht en vruchtbare landbouwgrond. Wie wil ons hebben en wat krijgen we ervoor terug? Kom op Europa, Poetin wil wel hoor! (foto: Oekraïners wachten bij het Poolse consulaat in Lviv op toegang tot Europa)

Aldus...

Drie dagen was ik in Lemberg, Lwów, Lviv. De stad van Zbigniew Herbert: “In mijn stad die op elke wereldkaart ontbreekt is zulk brood dat het het hele leven voeden kan.” De stad van Gunter Eich: “Lviv, mijn stad in het grensland, is zo'n gevleugelde steen, licht en reusachtig en in die gevleugelde steen slaan de bliksems, ik sluit mijn ogen om hem weer te zien.” De stad van Bohdan-Ihor Antonic: "Middernacht zwart als kolen, een schaduw loopt over het Jorisplein, strepen krullen als hoepels op de glanzend grijze muren.” De stad van Michiel: “Lviv is een slenterstad. Je voelt de warmte van het plaveisel onder je voeten, je hoort het geklikklak van paardenhoeven echoën over de Boulevard van de Vrijheid.” De Joden van Lemberg, nu al een klassieker. (tekst: Colet van der Ven, Lviv 4 juni 2012)

Reportage politie-geweld

Wij zijn nooit bang. Voelen ons nooit onveilig in deze prachtige stad. Het enige onheil komt eigenlijk van... de politie. Voor ons betekent dat vooral overlast en hooguit een "boete", want ernstiger zaken zullen zij toeristen of buitenlanders niet aandoen. Laat staan geweld. Dat gebeurt 's nachts, en in toch al wat meer louche omgevingen zoals nachtclubs en achterbuurten. Dat maakt het niet minder ernstig. Het overkwam Igor en Andrei, kennissen van mijn vriend Roman. Dan komt het opeens erg dichtbij. Je gaat nadenken. Het is een eng idee als je de politie niet kunt bellen, omdat je alleen maar bang voor hen bent. Wat ga je dan doen? Dan ga je grote sloten op je deur doen, of jezelf bewapenen. Er valt dan een soort bodem weg. Je kunt niet terugvallen op bescherming. Luister!

Documentaire: Eén stad, vele gezichten

Lemberg, Lvov, Lwów, Lviv. Een week voor het begin van het Europees Kampioenschap voetbal in Polen en Oekraïne zendt Radio 1 OVT in de rubriek Het Spoor terug een portret uit van Lviv. Lviv is één van de vier Oekraïense speelsteden voor het Europees Kampioenschap voetbal. Maar het is vooral een stad die ingeklemd zit tussen Oost- en West-Europa en daarvan de gevolgen heeft ondervonden. Alleen al in de afgelopen eeuw veranderde Lviv negen keer van bewind. Habsburgers, Polen, Russen en Oekraïners zwaaiden er de scepter. De oude binnenstad staat als uniek cultuurgoed niet voor niets op de monumentenlijst van de Unesco. Samenstelling: Hans Olink en Michiel Driebergen OVT, zondag 3 juni 2012, 11.25, Radio 1 Luister!

Boek "De Joden van Lemberg" - verschenen!

"Honderd jaar geleden genoot Lemberg, toen het nog deel uitmaakte van het Habsburgse Rijk, ook hier in het Westen roem vanwege haar pracht en het rijke culturele leven, waarmee zij haar zusterstad Kraków evenaarde. Na het neerlaten van het IJzeren Gordijn werd de stad in het Westen echter goeddeels vergeten. Tot de Duitse bezetting woonde in de stad een grote joodse minderheid van meer dan 100.00 mensen. Bij de inlijving in 1944 in de Sovjet-Unie waren vrijwel alle joden verdwenen in de Holocaust en werden de Poolse en Duitstalige inwoners verdreven. Hun plaats werd ingenomen door Oekraïners en Russen. Dit boek gaat over Lemberik, zoals de joden hun stad noemden"... Bestel ons boek!