Bijsluiter Vrij Nederland

Let op. Lees deze opmerkingen goed door voor gebruik: Oekraïne is een prachtig land. Het landschap is majesteitelijk. Het klimaat is perfect, om te zonnen of een boerenbedrijf te runnen. Er is een groot arbeidspotentieel aanwezig. Het is een land vol mooie mensen (vrouwen en mannen). Zij zijn vriendelijk en gastvrij. Er is heerlijk (natuurlijk) voedsel verkrijgbaar en er wordt uitstekend gekookt. Daarbij bestaat er in Oekraïne nog een echte familiecultuur die bij ons allang verdwenen is. Volgende week wordt er in Oekraïne een voetbaltoernooi georganiseerd – wat terecht is, want Oekraïne is een van de belangrijkste voetballanden van Europa. Heeft u de bijsluiter goed doorgenomen? Lees dan nu Vrij Nederland van deze week.

De Joden van Lemberg (8)

Vandaag kregen we een foto opgestuurd, van Sharona. Een foto die ons dankbaar maakte, maar ook bijna een beetje verlegen. Sharona heeft geaarzeld voordat ze ons toestemming gaf haar verhaal in ons boekje op te nemen. Ze loopt niet graag te koop met haar levensverhaal. Maar we wilden het per se publiceren, omdat het een verhaal van hoop en overlevingskracht is. Na veel telefonisch overleg met Jeruzalem ging ze akkoord - waar we heel dankbaar voor zijn. De foto toont Sharona als klein meisje, vlak voordat ze op transport werd gesteld naar concentratiekamp Bergen-Belsen. Op de weblog van mede-auteur Heleen Zorgdrager is de foto te zien. De Joden van Lemberg is vrijdag a.s. verkrijgbaar!

De datsja (2)

Ik denk dat zij niks hebben gemerkt. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, was hij net even hout aan het hakken. Toen de Tweede Wereldoorlog woedde, was zij net even de koe aan het uitlaten. Toen het communistische monster kolchozen plantte, vond men de graanopbrengst - goed voor hem, voor haar en hun veertien kippen - niet de moeite waard te vorderen. Dus toen de eerste auto langs hun huis kwam (op 26 mei 2012 jongstleden) vielen zijn ogen bijkans uit hun kassen. Hij strompelde naar het donkere binnenste van hun hut en sprak opgetogen tegen zijn vrouw over het "Begin der Tijden", dat hij altijd al had zien aankomen. Zijn vrouw keek onwillekeurig op haar antieke uurwerkje. Het liep achter, maar sinds ze zich kon heugen wist ze niet hoeveel precies.

De datsja (1)

De dorpen zijn gestrooid. Chyzhykiv, Kurovychi, Univ. De natuur heeft niets te maken met onze narigheid. Zboriv, Ozerna, Dovzhanka. De majestueuze heuvelkammen hebben nooit iets gemerkt van de veldslagen op hun rug. Druzhba, Krovynka, Plebanivka. De aarde ving het bloed op en opende geduldig haar schoot voor de graven. Mshanets’, Sukhostav, Kopychyntsi. De mens zoekt immers de mens op, ook al geeft dat problemen. Chortkiv, Nahiryanka, Tovste. De mens vindt de eenzaamheid toch liefst in een dorp... Ach, Terebovlya! Daar dronken we dezelfde smerige koffie in hetzelfde spiegelcafé als toen. En Ustechko! Daar ontdekte ik dat de Melkweg niet zozeer een brede streep was, maar een brede band vol ruige strepen. Als woest getekend, gegooid, gesmeten.

Laatste Schooldag

Dit is Zhovkva, rond koffietijd. We reden vanochtend al vroeg door de ontelbare west-Oekraïense dorpen. Langs de weg stonden overal kindertjes te wachten. Jongemannetjes in keurige kostuumpjes, jongedametjes in traditionele rokjes of prinsessenjurken. De bus zou hen voor de laatste keer naar school brengen. De Laatste Schooldag is een heel ritueel, met de Oekraïense vlag, volksliederen en natuurlijk een dikke knuffel van de juf. Vanaf vandaag hebben de kinderen drie maanden lang vakantie. Steppen zij door de tuin, voetballen zij onder het keukenraam en klimmen zij in de gordijnen. 1 september zal het leed geleden zijn. Dan is de Eerste Schooldag. Hetzelfde ritueel, maar dan omgekeerd. (foto: Noortje Roos)

De Joden van Lemberg (7)

De razzia’s staan Sharona helder voor de geest. Het gezin woonde in de Gazova Straat. Bij de eerste grote 'Aktion' schuilde het gezin in een fabriek in de Słoneczna Straat (nu Kulisja Straat). Toen de situatie daar na drie lange dagen onhoudbaar werd, besloten ze toch naar huis te gaan. Een Oekraïense man die tegenover hen woonde, trok Sharona snel zijn woning binnen en waarschuwde haar ouders dat het veel te gevaarlijk was voor kinderen: de razzia was nog gaande. Die dag werden veel kinderen opgepakt. De naam van deze buurman heeft ze nooit geweten, maar zijn daad maakt haar nog altijd dankbaar. (uit: De Joden van Lemberg, verschijnt 1 juni 2012, H. Zorgdrager, M. Driebergen, D. Prak) (foto: Gazova Straat rond 1910 Lviv Center For Urban History)

Pardon

De kerken zitten vol. Jong en oud, rijk en arm. Daar knielen wij onze knieën kapot, biechten wij in tranen. En ik begrijp waarom. “Een oceaan van water is nodig om ons schoon te wassen”, zei iemand me. Het kleeft aan ons, we ontkomen niet aan het Systeem. Wat moet je dan? Als slechts één soort papier helpt de stapel papier te laten slinken, als slechts één medicijn alle medicijnen overbodig maakt, als er slechts één probaat middel is je schamele vrijheden te behouden – що робити? Ook ik zit inmiddels vol smerige vlekken. En hoe ik ook boen en schrob, gezeten in de warme tobbe van mijn goede manieren, middenin het schuim van mijn geweten – ik krijg het nooit meer schoon. Alsjeblieft. Geef ons een ‘mea culpa’, een generaal pardon.

De Joden van Lemberg (6)

‘Onze buurjongen Zysjoe nam mij mee naar de liberale synagoge van Lwów. Daar ging het heel anders toe dan in de sjoel van grootvader Keller. Zo hoorde je er nooit Jiddisch spreken, alleen Pools en soms Ivriet. De liberale synagoge werd voornamelijk door zionisten bezocht, die voor een Joodse Staat in Palestina ijverden. Ook kwamen er joodse intellectuelen, die slechts een vage religieuze band met het jodendom onderhielden en zich als Polen beschouwden. In de liberale synagoge, die Tempel heette, werd een orgel bespeeld en zong een mannenkoor. Ik vond de dienst veel vrolijker dan in de sjoel van grootvader en vroeg Zysjoe op de zomerse vrijdagavonden vaak om mij mee te nemen.’ (Milo Anstadt, Kruis of Munt) Foto: Milo en Sera Anstadt, Lwów 1929 lees meer

Verlicht

En de bezoeker heeft natuurlijk Safran Foer gelezen, wiens zoektocht naar niets kon leiden dan zijn eigen verbeelding (omdat er niets meer was): Onze herinnering is van het grootste belang, zei de narcoleptische aardappelteler Didl S. tot zijn medegemeenteleden, die in de huissynagoge op kussens naar hem lagen te luisteren. Herinnering aan wat? vroeg Tzadik P., de schoolmeester die elke lettergreep gepaard liet gaan met een gelig krijtstofwolkje. Het wat, zei Didl, is minder belangrijk dan het dat. Het gaat om het herinneren als zodanig, het herinneringsproces, de herkenning van ons verleden… Herinneringen zijn kleine gebeden tot God, gesteld even dat we in zoiets zouden geloven... Hierover staat geschreven… Nou moe, ik ben de draad kwijt…

De Habsburgse bril

Alleen de geschiedenis kan ons, Europese bezoekers, door Lemberg gidsen. We zetten onze Habsburgse bril op, en stappen weer de McDonalds uit. Geleidelijk neemt ons enthousiasme toe. Dit is net een openluchtmuseum! We laven ons aan de Midden-Europese architectuur en sfeer van destijds. Toen alles nog goed was, “in het multinationaal en multilinguïstisch Habsburgs Babylon, een co-existentie van Asjkenazische Joden, Roethenen, Polen, Duitsers, Armeniërs – door- en doortolerant uit noodzaak en goede wil, laissez-faire opgetuigd met een civilisatorische missie en een architectonisch mozaïek van gotiek, neoclassicisme en art deco ...etc” (foto: Hotel George, waar ooit Keizer Franz-Josef logeerde)

Eerste bezoek

Omdat de visite uit Holland niet kwam opdagen, vermomde ik mezelf als bezoeker. Zo probeerde ik me te bewegen, door de dodendans van de Lembergse straten. Maar mijn voeten weigerden. De schoonheid was bedreigend. De voorschriften waren onleesbaar en ik verstond de rituelen niet. De overdaad aan rauwe religie op de straten beklemden me, de devotie van het kruis tegenover de opgewondenheid vanuit de autoportiers. De stenen voelden harder en wijzer dan thuis, de drempels lieten me struikelen. Men reageerde wantrouwend op mijn opmerkzaamheid – en liet mij buiten staan. Afgeleefd strompelde ik het roodgele thuisland binnen, en bestelde een BigMac. Via de wifi overzag ik de reis die ik had afgelegd. En de weg die ik terug zou moeten gaan.

De Joden van Lemberg (5)

Het werk zit erop, het is naar de drukker. Vanaf vrijdag 1 juni kun je “De Joden van Lemberg” online bestellen. Samen met theoloog dr. Heleen Zorgdrager ben ik twee jaar lang op zoek geweest naar de Joodse geschiedenis van Lviv. Deze stad was eeuwenlang een centrum van Joodse cultuur in Oost-Europa. In ons boek beschrijven we de eeuwenoude wortels van de Joodse gemeenschap in de stad, de rol van de Joden in het bloeiende Lemberg in de negentiende eeuw, de catastrofe tijdens de Tweede Wereldoorlog en het wel en wee van de kleine Joodse synagoge vandaag. We hebben drie ‘overlevenden’ gevonden, die door hun levensverhaal tonen dat zij geen slachtoffers zijn, maar sterke mensen die aan de hand van de geschiedenis ons een blik in de toekomst geven.

Eerlijk

“Een boycot van een sporttoernooi werkt averechts. Contacten met Europeanen zijn van doorslaggevend belang voor Oekraïne. Dit land is toe aan een kritische massa van burgers die politici, oligarchen en media in de gaten houdt. En een correctiesysteem voor politie en justitie. Verandering moet nu van de burgers zelf komen. Gewone mensen moeten opstaan en het goede voorbeeld geven. Ervoor kiezen eerlijk en beschaafd te leven in een oneerlijk en verziekt land. Opofferingen zijn nodig. Als we vandaag onze baan niet in de waagschaal willen stellen, zullen we morgen misschien ons leven moeten geven.” Myroslav Marynovych, oud-dissident van het Sovjet-regime en voorman van de burgerbeweging 1 December "Pershoho Hrudnya"

Wat precies.

Wegkijken gaat niet meer. Schrijven over de slechte mensenrechtensituatie doet me pijn aan het hart. Het doet afbreuk aan het feit dat de meeste Oekraïners goede mensen zijn die een relatief gelukkig leven leiden - zoals Nederlanders. Toch moet het. De afgelopen jaren was er geen aandacht voor Oekraïne. Het eeuwige relaas over een ex-Sovjetland waar het nog niet gaat zoals het moest ging vervelen. Nu willen we weten wat er mis is, soms pal naast het voetbalstadion en de fanzones van het EK Voetbal. Even zal Oekraïne dichterbij komen dan ooit. Nederlanders zullen Oekraïners ontmoeten. Na de boycot moet Europa beslissen, of het nog iets met Oekraïne wil. En zo ja, wat precies. (foto: Igor werd gemolesteerd door de politie, binnenkort in Vrij Nederland)

Parkova

De zon schijnt en in mijn droom zoek ik een huis. Ik heb het voor het uitkiezen. In een grote Wolga Cabrio rijd ik door de stad. In mijn linkerhand houd ik losjes het stuur, in mijn rechterhand een glas champagne. Zoals gewoonlijk omringd door drie mooie vrouwen. De stoplichten gaan voor me op groen, een politie-escorte rijdt met zwaailicht voor me uit (zo hoort dat in Oekraïne) en vanuit de ramen wuiven de mensen. Ik proost terug. Net als de voorgaande dromen kom ik ook nu uit in de Parkova Vulica. Het oude centrum zoemt dichtbij. Een klein poortje leidt me naar het Stryjski Park, het mooiste park ter wereld. Waar nog Poolse standbeelden staan en waar de eendjes kwaken. Waar het weelderig groen is uitgebarsten in het lied van de eeuwige Lembergse zomer.

Vergiftigd?!

"Zeg, ik ben notabene vergiftigd, besef je dat wel?!" "Maar ik ook, kijk maar!" De Oekraïense politiek is zeer geschikt voor allerlei spotternij. Een beperkt aantal personen gunt elkaar het licht in de ogen niet - met elk hun eigen bedrijfsbelangen, voorkeuren voor oost of west, geloof in het bankwezen of in de staalindustrie. Daar kun je toch niet anders als grappen over maken? Houdt Julia ons voor de gek met die blauwe plekken? Martelaarschap levert in elk geval stemmen op. De 'Oranje' president Joesjtsjenko was een vrij onbekende bankier die als premier niet bepaald populair was. Tot hij werd vergiftigd. Vergiftigd?! Ja, vergiftigd. Zijn gezicht droeg er de sporen van. "Als politiek een kwestie van goede zeden wordt, dan pas gaan mensen op je stemmen", zei een verstandig iemand me laatst.

Varken

Oekraïne is geen dictatuur, zoals noorderbuur Wit-Rusland. Het is niet zo dat er een Systeem is waar iedereen aan moet gehoorzamen. Dat buren elkaar bespioneren, dat alle functionarissen die ertoe doen stiekem in dienst zijn van een of andere KGB. Er is geen dictator die geadoreerd wordt door een deel van zijn onderdanen en die de bange meerderheid onderdrukt. Je kunt doen wat je wilt in dit land. Als je maar niet aan de belangen van enkele grote bedrijfsleiders komt. Zij willen gewoon niet zoveel last hebben van berichtgeving, mensenrechten-clubjes of oppositie. Als je lastig bent, wordt je ook heus niet in de gevangenis gestopt. Je verliest hooguit je baan. Maar de meeste mensen zijn helemaal niet gevaarlijk. Midden in het centrum van Kyiv kun je zitten op de rug van het varken - de president.

Natalia en haar Julia

Aan de centrale Khreshchatyk in Kyiv is een langgerekt tentenkamp gebouwd voor Julia. Sinds de Oranje Revolutie zijn tenten ‘hot’ in Oekraïne; al hadden de tentbewoners op het Onafhankelijkheidsplein toen, in 2004, niet het minste vermoeden dat één van hun leiders nu gevangen zou zitten. In één van de tentjes woont Natalia. Ze leeft er al sinds begin augustus vorig jaar, toen Julia gearresteerd werd. Van enige discussie met Natalia kan geen sprake zijn: Julia is onschuldig en een martelaar van de democratie. Hoe Natalia haar tijd doorbrengt? Ze puzzelt wat, leest veel, geeft uitleg aan de bezoekers van het tentenkamp – en is sinds enige dagen ook zelf in hongerstaking, in navolging van haar Julia.

Bevrijdingsdag

9 mei, Bevrijdingsdag in Oekraïne. Maar wat als je als bevrijder gevochten hebt in een ‘buitenlands’ leger – namelijk het Russische? Dan ga je er politiek in elk geval flink over steggelen. Onder de ‘Oranje’ president Joesjtsjenko werd de ‘Dag van de Overwinning van het Sovjetleger’ tot een lachertje, maar onder de huidige president wordt er weer serieus gemarcheerd, gedemonstreerd en kransen gelegd. Maar vooral is de dag bedoeld om de oud-militairen in het zonnetje te zetten. Hoe meer medailles je hebt, hoe meer je op de foto moet en hoe meer kussen je krijgt van jonge Oekraïense schonen. Het was dus eigenlijk de dag van ‘eer je vader en je moeder’, en laten we de politiek dan maar even laten voor wat het is. Een mooie, gezellige dag in Kyiv.

Slavutich

1987. Mijn vingers glijden over donkerbruin, gelig ribbelglas. Een storm van stemmen. Ik adem sigarettenrook in en probeer mijn gezicht te beschermen tegen de klamme jassen, nog nat van de regen. Iets stijgt op vanuit mijn buik, via m'n middenrif naar m'n borst - en grijpt me bij de keel. Waar is die vertrouwde hand waar ik me net nog vastklampte? Ik worstel door een woud van benen richting de marmeren tegels waar ik lucht vermoed, maar daar wordt het alleen maar donkerder. Men duwt en trekt - of lijkt dat zo? Ik struikel, een vloerkleed, is daar de trap? De lift. Met een schok komt het gevaarte in beweging, van 88, 89, 96, 97... ik sta op, we gaan hoger en hoger, 2012... frisse lucht! Ik heradem en kijk plots over de rivier. Is dit nou Azië? Maar ik had nooit bedacht dat er zoveel flats bestaan. Ik wil terug, maar moet verder.

Kolomyia, Kolomyia

Zomer of winter, bloedheet of stromende regen, Igor en Pavlo zijn er. Zij horen tot het meubilair van de stad, samen met de blinde zanger-gitarist, de bedelaar met de rode baard (die oogt als een chassidische rebbe) en de vrouw die op de Dorosjenka haar verhalen zingt. Pavlo (rechts) is een sympathieke, zachtaardige zanger die naar eigen zeggen in Spanje heeft gewoond; hij heeft een dochter van een jaar of acht. Igor (links) is een verwoed drinker en roker, die graag ruzie maakt maar ook extreem uitbundig kan zijn. Zij zingen over de weerbarstige straat, waar zij thuishoren en al vijftien jaar hun geld verdienen. Hun woorden zijn Oekraïens maar de muziek is duidelijk beïnvloed door zigeuner-melodieën. Waar hun hart ligt? In het west-Oekraïense heuvelland, in de uitlopers van de Karpaten: bij Kolomyia... LUISTER

Doodeng

De politie-agent is de verpersoonlijking van het totaal gebrek aan recht in dit land. Het wordt steeds erger. Vandaag heb ik bij elkaar vijf kilometer gereden en ben drie keer aangehouden. Voor niks. De behandeling is soms ronduit onbeschoft, totdat ik zeg dat ik journalist ben. Vroeger bleef het bij een geintje en dan reed ik verder. Nu is het intimiderend en het kost tijd. Daardoor kwam ik vandaag te laat voor de doop van de dochter van mijn vriend. Wiens vrienden laatst door zes politieagenten beroofd en in het ziekenhuis geslagen werden. Momenteel wordt er een rechtzaak tegen hen gecreëerd… Dat Timosjenko gevangen zit is jammer voor haar, zeggen mijn vrienden. Zij heeft machtige relaties. Dat het iedereen kan overkomen en dat er geen haan naar kraait, is doodeng. (wordt vervolgd)

Winter in Tysmenytsia

De Oekraïense taal is een huis in het west-Oekraïense stadje Tysmenytsia. Schrijver en dichter Oleh Lysheha heeft de sleutel. Hij woont erin. Het is een huis met verschillende kamertjes, die allemaal een andere klank hebben. Er lispelt iets, er sist iets, maar ook zijn er ronde halletjes en heldere zalen. Lysheha werd in 1949 geboren in Tysmenytsia, waar ook de voorouders van Sigmund Freud woonden. Momenteel is hij één van de bekendste en meest gelauwerde poëten van Oekraïne. Als hij wil schrijven of dichten, trekt hij zich terug in zijn huis. Wij mochten even meeluisteren aan de deur. Sssst, kom hier, zachtjes. Dan hoor je hoe de winter in Oekraïne hem aan Pieter Breugel doet denken... LUISTER “Winter in Tysmenytsia”

Pashokje Europa

Voor Oekraïne is het EK Voetbal als shoppen in Europa. “Kijken hoe het ons staat.” Deze foto is van anderhalf jaar geleden. De jonge architecte van de passagiersterminal in Lviv glom van trots en hoopte op een Europese carrière. Nu is het klaar en Lviv past en betast haar ontwerp. "Is ‘ie niet te groot?" Binnen ontmoet ik vertrouwde Lembergse boerenvriendelijkheid en stewards, beveiligers en incheck-dames die elkaar danig in de weg lopen. Buiten staan dezelfde taxi-tronies als voorheen de aangekomen passagiers op te lichten. Ach. Na het EK zal Lviv met een stoïcijns gezicht het pashokje verlaten en de jas terughangen in de winkel die Europa heet. Met een mengsel van schaamte en opluchting zal men de marshrutka instappen en terugkeren naar Lemberg. Onkruid zal het glazen paleis overwoekeren.

Was will das Weib? (5)

Kees: “Ze is een heetgebakerde lady, wat ik eigenlijk wel leuk vind. Uit haar opmerkingen maak ik op dat ze denkt dat alle mannen alleen voor de seks naar Oekraïne komen. Maar daar gaat het mij niet om. Niet schrikken hoor, maar ik ben zestig. Mijn relatie is zwaar op de klippen gelopen. Het grote leeftijdsverschil vind ik geen probleem. Zij breekt ’r benen om een Nederlandse man te vinden. Ze heeft onlangs ontslag genomen, want wenst niet toe te geven aan de seksuele verlangens van haar baas. Misschien heeft ze wel gebruik gemaakt van mijn goedheid, maar door schade en schande wordt men wijs. Ik vind het wel ontzettend sneu voor haar dat ze op die manier moet leven. Maar ze zal wel niet de enige zijn daar bij jullie in de Oekraïne.” volg de serie

Hulp of straf?

Als je wilt begrijpen hoe het is om onder het Sovjet-regime te hebben geleefd, lees dan het boek Fluisteraars van Orlando Figes. Het boek gaat over verraad van je ouders, ziekelijk wantrouwen tegenover je vriend en een verwrongen liefde voor de Man die alle macht heeft. Na lezing weet je dat ook jij in een collaborateur kunt veranderen. Je snapt dat de post-Sovjetneiging de samenleving in te richten als een circus -met poppen aan touwtjes- sterk is. Je hebt een begin van een verklaring voor de apathie van veel mensen hier. Je betreedt een deel van de grond onder de angst. En misschien ontwaar je in de verte een oplossing? Een vriend beschreef Oekraïne als een getraumatiseerd land, waar de enige overlevenden daders zijn. Als dat zo is, kom je daar dan uit met hulp of met straf?