Wij zijn kinderen van onze tijd,
Ik klop op de deur van een steen.
Niets is veranderd.
Het stormde op het Schouwburgplein. In Rotterdam, waar ze nog steeds niet weten hoe ze de verwoesting van de twintigste eeuw te boven moeten komen. In het theater ging de documentaire van John Albert Jansen in première, “Einde en begin - een ontmoeting met Wislawa Szymborska”. Twee gesprekken met de bijna 88-jarige Nobelprijswinnares, beelden van haar stad Kraków en het Galicische land. En natuurlijk haar gedichten, die in hun schijnbare eenvoud soms vrolijk, maar vaak ook zo bitter ernstig reflecteren op alle verwoesting. “Wij zoeken een antwoord op de vraag hoe dit alles heeft kunnen gebeuren. Ook met onszelf”, zegt de beroemde Poolse filmregisseur Andrzej Wajda in de film. “We hadden heel iemand anders willen zijn.” FILM
"Daarna zakte de stad weer weg in vergetelheid. Maar niet voor lang, dat staat vast. Er is namelijk geen ontkomen aan voor Lviv als speelstad voor het EK-voetbal dat in Polen en Oekraine wordt gehouden. De wereld zal - na de eerdere kennismakingen met de sprookjessteden Praag en Krakau - de schoonheid van Lviv ontdekken, omarmen en nooit meer loslaten."
Het verkeer in Lviv is – zoals in de meeste miljoenensteden – nogal ontoegankelijk voor blinden. Ik zag hem lopen, met zijn stok en zijn hoedje, aan de overkant van de Doroshenka. Langsrazende hummers, tingelende trams, massa’s mensen op de stoep. Deze vrouw greep hem bij de arm, fluisterde hem in zijn oor dat zij hem naar zijn bestemming zou brengen. Ze liepen ongeveer zes minuten samen op, alsof ze bij elkaar hoorden. Aan het begin zwegen ze beleefd, toen vroeg de vrouw hem iets, en al snel ontspon zich een levendig gesprek. Ik kon niet verstaan waar het over ging, maar ik zag dat beiden tevreden waren toen zij hem afleverde - bij zijn binnenplaats, zijn voordeur, zijn thuis.
De metamorfose die zich in Lviv in luttele jaren afspeelde, was van gigantische omvang. In 1939, toen de stad als gevolg van afspraken tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie bij de Oekraïense Sovjetrepubliek werd gevoegd, was Lviv Joodser dan ooit, omdat veel joden uit het door de Duitsers bezette Polen er naartoe waren gevlucht. Na de Shoah was de stad ineens Poolser dan ooit in haar geschiedenis: er waren immers geen Joden meer over. En vlak daarop was de stad helemaal Oekraïens en waren ook alle Polen weg. En dat allemaal in de loop van zeven jaar: een demografische ontwikkeling die nog nooit had plaatsgevonden. (uit: Jan Paul Hinrichs, Lemberg – Lwów – Lviv)/foto: ´Zo is het leven´(1944) uit: Het boek van de Lwówse humor
“Meneer, wat doet het met een mens, als je een goede studie hebt gevolgd – maar achter de lopende band staat in Duitsland? Mijn dochter is verpleegkundige, maar werkt in een kinderdagverblijf. Dat is onder haar niveau, meneer. En dat geldt voor alle Polen. Dat doodt de moraal. Dáárom zorgen we niet meer voor elkaar in dit land. Vergeet die verhalen over economische groei, meneer. Dat is propaganda. Wij Polen doen het rotwerk, en als ze ons niet meer nodig hebben dumpen ze ons. En dát, meneer, dat is de tragedie van het Poolse volk.” Toen ik afscheid nam, duwde ze me beslist haar boek uit Lwów in handen. “Als herinnering aan onze ontmoeting”, lachte ze en fietste weg.
Księga humoru lwowskiego – Het boek van de Lwówse humor. Stomtoevallig zat ze daar, op het bankje in het park van Legnica. Haar ouders kwamen uit Lviv (Lwów in het Pools). Zij werden zoals alle Polen van de stad na 1945 gedeporteerd naar het verre westen – het Duitse Silezië dat plotseling Pools werd. Ze kent de verhalen over Lemberg, maar zelf kan ze onmogelijk nog een kijkje gaan nemen. Dit boek draagt ze bij zich, want het maakt haar altijd aan het lachen. Ze toonde me de theaterteksten en spotprenten van beroemde Poolse Lembergers. Het is haar soort humor en het wekt de verdwenen wereld tot leven. “Humor is van levensbelang. Humor is belangrijker dan de mooiste muziek of de prachtigste schilderkunst”.
Legnica (Liegnitz), Silezië. Polen werd door de overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog naar het westen geschoven. Dus werden hier de Duitsers verjaagd, en de Polen uit het uiterste oosten – omgeving Lemberg – kwamen hier terecht. Nu wonen er veel werkloze Polen in Legnica, maar de Pruisische rijkdom straalt je nog tegemoet. Protserige villa’s en koopmanshuizen, ooit bewoond door rijke mijnbaronnen. Het koperwerk langs de balkons, uitbundige ornamenten, binnen geraffineerd houtsnijwerk en tegelschilderingen in de trappenhuizen. En de eerste vrouw die ik op straat tegenkwam, had dus inderdaad… haar wortels in Lemberg. Morgen haar verhaal.
Het zweet breekt me uit als ik de naam hoor. De Horodotska Straat is een ware helletocht voor auto en passagier. Grote kinderkoppen liggen schots en scheef en wekken niet de indruk als plaveisel te dienen. Marshrutka’s zigzaggen langs de gaten. Tramrails liggen soms vijftien centimeter hoger dan de weg. Er is file, smog, hitte, gesmolten stoepranden. M’n band ging er al eens lek, ik zag auto’s op elkaar knallen, ooit viel er een dronkenlap dwars voor me op de straat... De inwoners van Lviv zijn allang gewend aan de helletocht; vandaag maande een taxichauffeur me tot stoppen. Laconiek vroeg hij wat m'n auto waard was. “Steeds minder!” brulde ik hem toe - en hotstebotste verder.
Wachtrijen, loketten, gunstverlening en de Homo Sovieticus. Daar is iets mee in Oekraïne. Intellectueel Myroslav weet nog goed dat hij voor het eerst een visumaanvraag deed. Hij reisde ervoor naar hoofdstad Kyiv. “Telkens moest ik mezelf inprenten dat ik recht had op een visum. En dat ik tijdens het wachten gewoon een biertje mocht bestellen. Ik was immers een vrij mens.” Afgelopen jaar boycotte hij de Schengenlanden, toen hij hoorde over de slechte behandeling van de wachtenden. Open grenzen met Europa is volgens hem de belangrijke voorwaarde voor verdere verspreiding van mensenrechten en democratie, oostwaarts. Nu houden we het voor onszelf.
In de wachtrij naar Europa gebeuren dingen die het daglicht niet verdragen. Er zijn mannetjes die je valse papieren beloven, voor weinig. Andere mannetjes dirigeren je naar voren: voor veel geld - zij spelen onder een hoedje met corrupte Europese ambtenaren binnen het consulaat. Overdag eet je op straat. 's Nachts slaap je op een kartonnetje. Lichtpuntje: de behandeling binnen het consulaat is verbeterd. En er komt een internetsysteem, waardoor de rijen zullen verdampen. De wachtenden vrezen echter dat het systeem vast zal lopen, net als vorig jaar. Waardoor een visum krijgen voor Europa alleen maar moeilijker wordt.
