Uitslag

De partij van de Oekraïense president Viktor Janoekovitsj heeft zondag de meeste stemmen behaald in de regionale verkiezingen. Volgens de exit-polls kan zijn Partij van de Regio’s rekenen op ruim 36 procent van de stemmen. Zijn grootste rivaal, oud-premier Joelia Timosjenko van de partij Vaderland, behaalde ruim 13 procent. In Lviv werd de ultra-nationalistische Vrijheidspartij overtuigend winnaar met 34 procent. De Partij van de Regio´s haalde 8 procent van de stemmen. Eerder kon de president hier slechts op marginale steun rekenen. De oppositie en buitenlandse waarnemers signaleren in enkele regio’s fraude. Maar de Centrale Kiescommissie zegt dat de verkiezingen ordelijk zijn verlopen.

Durven

"Ik heb zelfs tarwe in december gezaaid – de buren verklaarden me voor gek." Toch geeft het bedrijf van de Groningse boer Jouke drie keer meer opbrengst dan de Oekraïense buren. Waar zij 10 ton aardappels oogsten, brengt Joukes land 30 ton op. "In west-Oekraïne is de aarde prachtig zwart. Maar dan moet je er wel iets mee doen. Kunstmest gebruiken en de juiste hoeveelheid zaaien – op het juiste moment. Je moet je kennis toe durven passen: de boer hier weet precies welke datum hij tarwe moet zaaien. Maar de Nederlandse boer houdt ook rekening met het weer. En kijkt vooruit: spuiten uit voorzorg – niet als al te laat is – en de opbrengst investeren in het nieuwe seizoen." Foto: medewerkers Jouke zaaien tarwe

Politie

Ze zijn corrupt als de pest en ze zijn fanatieker dan ooit. Volgens m’n vrienden moet ik ze "aangeven", maar waar is me niet duidelijk. Momenteel is het een hype in Oekraïne om de agent tijdens de aanhouding te filmen en de beelden opsturen naar de Oekraïense Bananasplit. Maar dat is niet mijn stijl... Nee, ik complimenteer ze altijd met de geraffineerde opstelling langs de weg, interesseer me voor hun lasergun, kruip bij ze in de auto – waar ik ouwehoer over mooie vrouwen, toeristische attracties en het aantal PK van hun Lada. Werkt altijd! Maar vandaag nauwelijks. Te snel, rijbewijs vergeten, me niet geschoren etc. Ze eisten 178 euro, maar na drie kwartier onderhandelen kwamen we op 24 uit. Veel teveel.

UFO

Middenin de beruchte sovjethoogbouwwijk Sichev landde een UFO. De naam is Dzherelo . Dit tehuis voor gehandicapte kinderen is paradijselijk, een groot contrast met de armoedige wijk rondom. Het is dan ook geheel gesponsord door weldoeners uit Canada, Duitsland en Nederland (een staatsorganisatie is een "hel", zegt men). Els komt niet van Mars maar wel uit Nederland waar ze normaalgesproken werkt - en vandaag leerde ze de medewerkers van Dzherelo het principe van Montessori: laat kinderen, zeker gehandicapte kinderen, zélf aangeven wat ze willen. Dan zien je pas wat ze kunnen. Ik mag deze kids op de foto laten zien. Bijzonder, gezien de schaamtecultuur rondom gehandicapten in Oekraïne.

Eigentijds

Mijn vriend uit Nederland vindt dat Oekraïners er eigenlijk heel normaal uitzien. Eigentijds. Mannen in stoere leren jacks, vrouwen hooggehakt en fraaigekapt. Jongeren een strak telefoontje. Niks mis mee. Maar als je het hen vraagt op straat, wonen de meesten met de hele familie in twee kamers, betalen ze 30 procent van hun schamele inkomen (100-150 euro) aan de kachel en hebben ze zeker geen auto – laat staan de mogelijkheid om te reizen. Zij studeren zonder toekomstperspectief: of je ooit iets met de kennis kunt? In elk geval moet je na de studie twee andere baantjes hebben om jezelf en je kinderen een goed leven te geven. En hard werken! Probeer iets in Europa te vinden! Maar ja, Schengen… een visum? Onmogelijk.

Bokslegende

Tja meneer, wat moet u ervan denken? De man achter u op de posters is politicus én bokser. Tien dagen geleden nog takelde hij z'n rivaal Shannon Briggs zodanig toe dat die zich in het ziekenhuis liet behandelen. Zijn politieke partij UDAR! (letterlijk: Punch!) voert hier in Lviv een opvallende campagne: harde, opzwepende muziek, rode vlaggen - en met zijn boksersneus en gebalde vuisten op de posters. Vitalii Klychko is momenteel wereldkampioen bij de zwaargewicht klasse. Of zijn partij gaat winnen zondag? Hij verloor tweemaal de strijd om het burgemeesterschap in Kiëv, maar in het boksen heeft hij momenteel de meeste knockouts (92%) van alle zwaargewichtkampioenen ter wereld. Zelf ging hij nog nooit knocked out.

Boosdoener

Weer een demonstratie tegen 'falsificatie'. Eigenlijk wilde ik al weggaan, maar een lange slanke jongedame struikelde me omver – zo’n Oekraïense schoonheid, met lange benen en nog langere hakken. Ze beklom gehaast het podium, zong (ietwat vals) het volkslied "Nog is Oekraïnes glorie niet vergaan" en voordat ik het wist klikklakte ze alweer weg. Blijkbaar inderhaast opgetrommeld... Er ontstond trouwens nog een opstootje bij de kraam van de Partij van de Regio’s – de grote boosdoener hier: de partij van de president. Eén man bleef stoïcijns folders uitdelen (zie foto), maar niemand wilde ze hebben. Toen de verwensingen ophielden, bleef hij weer alleen. Zag ik achter zijn zonnebril toch een zweem van de eerste glorie?

'Falsificatie'

Over een week zijn er lokale verkiezingen in Oekraïne. Hier in Lviv verenigt één ding alle partijen: de angst voor 'falsificatie'. Zojuist was er een gezamenlijke protestbijeenkomst. Tegen fraude, tegen de Partij van de Regio’s (van president Janoekovitsj) en natuurlijk tegen de Russen. De afgelopen dagen worden alle verhalen over de aanloop naar de Oranje Revolutie weer opgedist: waarnemers die – na een lange dag controleren – stomverbaasd toekijken hoe een politieagent de biljetten meeneemt. Burgers die tien stembiljetten thuisgestuurd krijgen. Een burgemeester die met een stembus aan de haal gaat. Benieuwd! Morgen meer over de meest bijzondere kandidaten, waaronder een legendarische bokser…

Pidhirtsi

Vandaag nam Vitaliy me mee naar zijn jeugd. Naar Pidhirtsi. Er is een klooster, een sanatorium, de aarden wallen van een eeuwenoude nederzetting. En er staat een kasteel waar je alleen maar van kunt dromen. Schitterende vergane glorie, en je kunt er het hele land overzien. Maar bovenal was daar het dorp. Pidhirtsi. Pidhirtsi is als een schilderij van Marc Chagall. Gammele huisjes, ganzen bij pittoreske vennetjes, kippen, een koe, paard-en-wagens, handploegen, een kerk, een begraafplaats, een winkel – that’s it. De zon brandde. Wij kapten twee bomen, raapten de appels, maakten een vuur, braadden sjasliek en zongen een loflied op het platteland. Want in het boerenleven vindt je de ziel van Oekraïne. En wij vonden het geluk.

Muur

Olga gidst ons door 'joods Lviv'. De synagogen, de badhuizen, de slachterijen, de scholen, de theaters - en de lege plekken. Eind negentiende eeuw bouwden de joden een muur om hun wijk: een bescherming tegen invloeden van buiten. Bij dreiging trokken ze zich terug. "Maar uiteindelijk bleek de synagoge met het stevige ijzeren dak verwoest, maar de synagoge met simpele dakpannen stond er nog." Haar les: uiteindelijk overleeft niet degene in het defensief, maar degene die gevaren van buiten accepteert en invloeden toelaat. Toch trekt ook Olga zich weer terug in haar eigen 'joodse' wereldje. Vanwege de dreiging van het nieuwe antisemitisme in Lviv. Ter bescherming. En ik kan me dat goed voorstellen. Foto: Chassidische synagoge Lviv

Helften

In Oekraïne bestaat een voetbalwedstrijd uit drie helften. De eerste helft, de tweede helft, en het café. Dus na de kou, het bloedeloze verlies en het gedrang bij de uitgang was daar het café - met warme thee en cognac. Er was een dronken stoffeerder die me liefst zeven keer in vertrouwen meedeelde dat hij naast zijn vrouw ook van veel meer vrouwen hield, een ondernemer in kippenhokken die omstandig uitlegde hoe vreselijk moeilijk het is om aan een visum te komen, een bankier die met glinsterende ogen over deposito's en kredieten sprak en me uitlegde waarom er hier zo krankzinnig veel banken zijn (namelijk omdat iedere rijkaard zijn eigen bank heeft zodat 'ie geen rente hoeft te betalen) - en toen gaf ik het op. Eén helft teveel.

Kindvriendelijk

Ik durf nauwelijks nog met mijn dochter over straat… Niet dat Oekraïne kindonvriendelijk is. Integendeel: overal zijn prachtige speeltuinen. Ik kan mijn kind altijd meenemen, zelfs naar zakelijke afspraken. Op de markt krijgt ze iets te snoepen. En ze hoeft maar even ontevreden te kijken en ze heeft een aai over haar bolletje te pakken – van een wildvreemde. Maar nu het kouder wordt, blijken Oekraïners ook nogal overbezorgd. Alle kinderen dragen ski-pakjes en mutsjes. En sinds vandaag hebben alle kinderen watjes in hun oren, tegen de verkoudheid. Ik vertik het. Het is plus 10 graden! Dus wapperen haar blonde haartjes in de wind… Vindt ze heerlijk. Maar wat een blikken krijg ik naar mijn hoofd geslingerd! Meewarig, bezorgd en zelfs boos: Wat doe je je kind aan?

Echt!

Komt allen! Beetje tijdig boeken, dan kun je voor nog geen zeventig euro heen en weer. De low cost airline 'Wizz Air' brengt je in een veredelde bus binnen twee uur van Dortmund naar Lviv. OK, je hebt geen beenruimte en 100% kans op vertraging – maar dan ben je ook ergens. En zeg nou eerlijk: Krakau en Praag… gaaap… Nee, Lviv! Je voelt je onmiddellijk thuis, want je bent in een Europees decor. Alleen hier ontvangt men je wél vriendelijk. En alles is echt! In al die monumenten wonen en werken échte mensen. Er zijn nog geen suikerspinnen, geen souveniers, geen 'historisch uitgedoste' mutsen met prullaria… Trouwens, ook per auto is Lviv een peulenschil (1500 km), maar die grens… Niks voor toeristen. Tenzij je nostalgie hebt naar het IJzeren Gordijn.

Kryivka

'Geheime plaats'. Deze foto is in het geniep gemaakt. Je overleeft het niet als ze merken dat je vastlegt wat hier gaande is. Dit café is geheim. Weggestopt onder de grond. Geen toerist zal opmerken dat hij met zijn versleten toeristenstampers over dit café banjert. Waar hij obsessief naar prachtige gevels tuurt, zit jij ver weg onder de grond. Áls je de ingang al vindt, moet je eerst voorbij een gewapende strijder zien te komen. Je roept "Slava Ukraina!", je slaat een wodka in één keer achterover – en wee de Rus die hier aan de poort klopt: die wordt ter plekke gelyncht… Binnen laaf je je koude handen aan het vuur. Er is gastvrijheid, muziek, dans... en je drinkt zevenmaal op eeuwige kameraadschap.

Bandera

Een held of niet? Hier in Lviv in elk geval wel. Overdag worden foto’s tentoongesteld van zijn heldhaftige optreden als leider van het Oekraïense Bevrijdingsleger. ’s Avonds marcheren zijn aanhangers door de straten. Ze brullen grimmig 'Heilig Oekraïne' en dragen fakkels en zwart-rode vlaggen. 'Oranje' president Joestsjenko gaf Stepan Bandera de titel "held van Oekraïne". Maar onder de nieuwe 'Russisch-gezinde' regering werd dit besluit weer teruggedraaid. En zijn standbeeld, hier verderop, werd twee keer opgeblazen. Bandera vocht namelijk ook tegen de Russen. 'Dissident' Myroslav denkt dat -na de mislukte Oranje Revolutie- het volgende protest leidt tot bloedvergieten.

Homoseksuelen

Een toespraak op het marktplein. Ik hoorde de namen "Stalin" en "Hitler" - niet zo vreemd, want het was de verjaardag van het Oekraïense Opstandelingenleger (1942). Bij nader inzien bleek het een demonstratie tegen homoseksuelen. Na de toespraak liepen honderden mensen – voorgegaan door biddende kerkleiders en zingende nonnen – in processie rond het stadhuis. Op de spandoeken prijkten leuzen als 'President bescherm onze kinderen, jongeren en families' en 'Verbied homoseksuele liefde'. Ze droegen iconen en 'verbodsbordjes' mee, met een afbeelding van twee mannetjes. In hun ogen zag ik vastberadenheid en een soort tevredenheid. Toen het stadhuis na zevenmaal niet instortte, dropen ze af.

Afscheid

"Dag". Dat is nu eenmaal wat je zegt tegen iemand die afscheid neemt. Op zich betekende dit afscheid niet zoveel voor mij: ik zal hem volgende week toch weer spreken. Ach, we hadden nog van alles kunnen zeggen, maar het hoefde niet per sé. Voor hem was ik slechts één van de velen die afscheid nam. Voor hem en heel veel anderen was het een definitiever afscheid. Niet alleen een afscheid van een persoon, maar ook van samenwerking, bouwen, plezier, ruzies, illusies en al het andere waarmee je een vriendschap nou eenmaal vormgeeft... Soms zie je bij afscheid plotseling tijd en generaties aan je ogen voorbijtrekken. En de moeite die het geeft - het leven zelf, bedoel ik.

Opgelucht

Jazeker! We kunnen iets doen, zegt Myroslav. De burgermaatschappij moet worden opgebouwd. Zodat niet alles van brute machtspolitici afhangt en Oekraïners het land zélf opbouwen. Daar kan Europa bij helpen. Okay, het kost ons geld, geduld en tact – maar past wel uitstekend bij de oude 'waarden' van Europa: vrede, democratie en stabiliteit bevorderen. Natuurlijk ruilden we deze waarden de afgelopen jaren in voor energiebelangen en veiligheid. Natuurlijk moesten we Rusland te vriend houden en lieten we dus Oekraïne in de steek... Maar willen we zorgen dat Myroslav niet weer moet vrezen voor zijn eigen veiligheid en die van zijn familie – dan kunnen we iets doen. Zullen we dan maar...?

Dissident

Gezien zijn achtergrond – een voormalig ‘dissident’ die tien jaar lang dwangarbeid verrichte – is Myroslav een heel vriendelijke man. Iemand die open staat voor discussie, gesprek en zelfs voor domme vragen. Hij vertelt me over de nieuwste acties van de geheime dienst: onlangs werd een museumdirecteur gearresteerd, werden heropende KGB-archieven toch weer gesloten en sinds dit jaar lijken universiteitsdocenten in hun kennisoverdracht ‘vogelvrij’. Omdat Myroslav ertegen protesteert is hij hard op weg weer dissident te worden. En omdat de bevolking te gedesillusioneerd is, zal ik hem morgen vragen of hij ook iets van ons verwacht: van Europa, onze eigen nieuwe ‘vrijheidslievende’ regering of weet ik veel, van wie dan ook.

Pijn

Over wat voor pijn gaat het dan? Ik durf de vraag bijna niet te stellen. Iedereen heeft te maken met ‘pijn’ in de familiegeschiedenis. Natalya is een kleine, haast schuchtere vrouw met een grote missie. Ze werkt aan een project dat Загоєння минулого heet: 'de geschiedenis genezen'. Dat gebeurt via story-telling. Veel deelnemers spreken voor het eerst met elkaar over hun ellendige geschiedenis, onder begeleiding van trainers en psychologen. Wie liet je broers en zussen wegvoeren? Hoe behandelde je steenrijke familie je toen je doodarm uit het concentratiekamp kwam? Doel van het project: opheldering, genezing en 'heling'... Als Natalya de taxi naar het station neemt, maak ik een kleine buiging. Foto: omslag 'de Fluisteraars'

Wagenpark

Zou je opgehaald willen worden met deze ambulance? Geloof me, deze wordt gewoon nog gebruikt. Het wagenpark van Oekraïne staat vol verrassingen. Er rijden nog heel veel Lada's en Skoda's rond. Vaak zijn ze piekfijn onderhouden: de Lada-eigenaar houdt van zijn auto. In de Sovjet-tijd reden de ‘partijbonzen’ in de Volga, en die zie je ook vandaag nog. Prachtige auto’s! Mijn eigen Volvo is overigens een bezienswaardigheid: ik ben al drie keer aangehouden door iemand die alles over mijn auto wilde weten. In Oekraïne wordt de automarkt beschermd en dus kost het een kapitaal om een buitenlandse auto in te voeren. Een kennis van me wil een Duitse Mercedes laten registreren. Dat kost hem 5000 euro – dezelfde prijs als waarvoor hij de auto kocht.

Gevoelig

Pas op je woorden! De geschiedenis is in Oekraïne een open zenuw. Vandaag opende hier in Lviv een tentoonstelling over de bloeiende joodse cultuur voor de Tweede Wereldoorlog: prachtige foto’s van joodse ambachtslieden tot het werk van dichters. Ook werd er een ‘terreurmuseum’ gepresenteerd, dat binnenkort gebouwd wordt in Lviv: de Oekraïner als slachtoffer van de totalitaire regimes van Hitler en Stalin. Toen een (Duitse) aanwezige erop wees dat er toch ook Oekraïense daders waren, ontstond er onmiddellijk spanning. Nee nee, de daders waren slechts “representanten van een bepaald regime” en “we maken geen politiek museum”. De discussie werd in de kiem gesmoord. Nog véél te gevoelig! (foto: dichteres Rose Ausländer)

Joelija

Ze zit in de oppositie, nadat ze dit voorjaar nipt verloor bij de presidentsverkiezingen: Joelija Volodymyrivna Tymosjenko. Ze protesteerde deze week twee keer. Binnenkort krijgt de president meer macht - het gevolg van een uitspraak van de rechter. 'Een coup', noemde Joelija dat vandaag. En binnenkort is het dragen van korte rokken, kleurige lipstick en hoge hakken verboden in het regeringsgebouw - het gevolg van nieuwe kledingvoorschriften. 'Lachwekkend', noemde Joelija dat gisteren. Als premier koos ze vaak de politieke middenweg: voorstander van staatscontrole op bedrijven maar toch ook voor een harde lijn tegen Rusland. Ze werd er zelfs voor gearresteerd; maar Joelija is iemand die niet snel wijkt.

Organisatie-deskundige

Meneer de organisatie-deskundige loopt in dit bedrijf tegen een paar probleempjes op. 1. Gebrek aan eigen initiatief: de baas bepaalt en het personeel komt niet met ideeën. Na een eeuw communisme is de mens slechts een ‘radartje in het geheel’. 2. Wantrouwen: een verstikkende bureaucratie, waaraan je slechts met smeergeld ontkomt. Want na een eeuw ‘misbruik’ wil je elkaar controleren. 3. Korte-termijn-denken: een deugdelijke begroting ontbreekt: bij gebrek aan geld wordt in het informele circuit gezocht naar aanvulling. Want na een eeuw ‘overleven’ ben je niet gewend aan 'later' te denken. 4. Lethargie: het personeel gelooft niet in vooruitgang. Het is al een eeuw ‘nooit iets geworden’... Oekraïne op de drempel van de nieuwe eeuw: sterkte Meneer!

Atmosfeer

In Beregovo ontmoette ik een jood: Peter. Toen ik zijn huis binnenkwam, werd ik een beetje duizelig. Wat bleek: de joodse architect had honderd jaar geleden bedacht dat slechts de muren van het huis van God (de synagoge) recht kunnen staan. Dus staan de muren in Peters huis allemaal een tikje scheef. Aan de plafonds pronken originele davidsterren. En aan de muur hangt de synagoge van Beregovo (waar nu het theater staat, zie de foto een paar dagen terug!). Peters vader overleefde vier jaar Auschwitz en keerde na afloop doodgemoedereerd terug naar Beregovo. “Vanwege de atmosfeer”. Ik ben van plan nog een keer naar Beregovo te gaan. Vanwege de atmosfeer – die bewaard bleef tot op de huidige dag.

Schilletje

Stil ligt ze in haar bedje. Ze klaagt niet. Ze hoeft niet meer getroost of gewiegd te worden – ze is geen liefde gewend. Ziek is ze niet. Maar haar moeder kan niet voor haar zorgen. Het ziekenhuis geeft alleen een fles en een verschoning. Ellen (uit de bollenstreek) heeft hier in een jaar tijd tachtig van deze kinderen gezien. Ze zorgde voor een box, een schommelstoel en goede luiers. Maar veel belangrijker is verzorging en aandacht - liefde. Ze gaat ermee door totdat de Oekraïners het zelf doen. Ze vertelt me dat sommige ouders hun kind nooit bezoeken. En dat de zigeunerkindjes minder melk krijgen. Mijn geluk is mijn ongeloof: het zorgt voor een hard schilletje om mijn ziel.

Zigeuner-eeuwigheid

‘Het Europa zonder grenzen is een zigeunerdroom. Het indolente, gevestigde en angstige blanke volk zal in de huizen blijven, zoals het op een Slowaakse zondag in huis blijft. Het enige wat je ziet zijn zij, eenzaam, met twee of drie langs de kant van de weg, van dorp tot dorp trekkend. Bevrijd van de werking van de tijd hebben zij geen last van het niets, dat al die plaatsen te gronde richt waaraan wij namen hebben gegeven. Ik zou de geschiedenis moeten schrijven van de zigeunereeuwigheid, omdat ik de indruk heb, dat die op een bepaalde manier duurzamer is en wijzer dan onze straten en steden, en heel onze wereld, die siddert voor de vernietiging.’
Andrzej Stasiuk – ‘Onderweg naar Babadag’

Grensplaats

Beregovo is de ziel van Europa: waar je ook bent, je voelt de grens nabij. Zwendelaars zoeken naar lucratieve handeltjes. De zigeuner bespeelt zijn accordeon. Ik kom er zelfs een jood tegen. Hij wijst op de betonnen kolos, centraal op het plein. De Russen bouwden het over de oude synagoge heen. Typisch Europa. Dit stukje Oekraïne ligt tussen Polen, Slowakije en Roemenië in en de klok staat pesterig op Hongaarse tijd. Dit is Beregszász en hier wordt Hongaars gesproken, gedanst en gebedeld. Je zucht ervan. En je schudt de zigeunerjongens van je af, als lastige vliegen. In bed zoemen ze nog na in je oren. Europa is een grensplaats - en Europa stinkt een beetje.