Fundering 4

“De oliebollen waren heerlijk. De helft van de opbrengst gaat naar de zigeuners in Oekraïne” las ik vandaag in een tweet. Ze kunnen het gebruiken! Tegen bizarre weersomstandigheden helpt geen enkele bouwtechniek – hoe vernuftig ook. We prijzen hen om het fundament. Denken dat het toch nooit wat wordt, vanwege de ‘mentaliteit’ –tenzij we die veranderen met onderwijs? Uitwisselingsprojecten? Evangelisatie? We raken altijd in de war, zodra we het woord ‘zigeuner’ horen. Misschien ikzelf wel het meest, trouwens. De komende dagen verschuil ik me achter een grote berg oliebollen (en ver boven ons hoofd schuddebuikt Iemand van het lachen).
Foto: Frank van Delft

Fundering 3

Dit huis heeft dus een fundament. Van cement. De vernuftige leem- en riet-techniek werd me trots uit de doeken gedaan door de bouwer, een jongeman van nog geen twintig. De zon droogt de aarde. Ik voel: keihard. Nergens in oost-Europa zag ik zoveel neiging tot settelen bij "gipsy's"; niet in de afgekeurde flatgebouwen bij Košice, niet in de geïmproviseerde krotten langs het spoor bij Banská Bystrica – en ook niet in Kyiv, onderaan de heuvels waar de gouden koepels van het Pechersk Lavra stralen. Definitieve vestiging. Hoe dan ook is het vakwerk, gemaakt van niks - of eigenlijk, alles wat je hebt. Nu... overal water. Morgen meer.

Fundering 2

Op een van de foto's zag ik dat het water bijna een meter hoog heeft gestaan. Het is nu wat gezakt. Wekenlang een laag water in je huis... Je probeert met alle macht je bed droog te houden. Of in elk geval een paar schamele kledingstukken, of je knuffelbeer- whatever. En wat ga je doen? Dweilen helpt niet. Een dam bouwen of een afvoer-gat graven - daar geloof ik ook niet in. Ik zou vluchten, denk ik. Gewoon, weg van hier. Naar de stad, op een stoep gaan zitten, totdat het beter wordt. En dan, als het straks echt koud wordt? Ja misschien zou ik aan de drank gaan, als ik daarvan zou houden. Die fundering wordt nu in elk geval goed getest. Morgen meer.
Foto: Frank van Delft

Fundering

Afgelopen september was ik even bij ze op visite, in het zigeunerdorp van Janosi, vlakbij Beregovo in de Oekraïense regio Zakarpatya. Deze vrouw heeft zeven kinderen en woont in een huis zonder fundering. Hun vader is overleden, zij overleven door te bedelen in de stad verderop. Maar: er was nieuws! Voor het eerst bouwen zij een fundament onder hun huis. De bouwmaterialen – leem, riet en puin – blijven hetzelfde, maar hun tijdelijke behuizing op de kale, onbewoonde vlakte in Zakarpatya duurt inmiddels zo lang dat ze het erop wagen. En nu? Hoe gaat het met ze? Vrij slecht: door intensieve regenval is het gebied momenteel overstroomd - zo ook dit dorpje. Houdt de fundering het? Morgen foto’s van de huidige situatie.

Groot Dictee

Tommy Wieringa: "Toen ik de marmeren trap van het George Hotel afliep, wist ik: dit wordt het thema van het Dictee."
Lemberg, dat multinationale en multilinguïstische Habsburgse babylon, die co-existentie van Asjkenazim, Roethenen, Polen, Duitsers, Armeniërs - door en door tolerant uit noodzaak en goede wil, laisser faire opgetuigd met een civilisatorische missie en een architectonisch mozaïek van gotiek, neoclassicisme en art deco. (...) Lemberg werd het failliet van de vroegtwintigste-eeuwse multiculturaliteit, alleen zijn begraafplaatsen spreken nog in vele talen.
Volledige tekst Dictee 2010

Роман

Наскільки розгубленим можна стати у далекій чужій країні? Кожен раз, коли думаєш що все не так погано, що усе так само але трішки інакше – черговий раз втрачаєш орієнтир. Ти блукаєш по лабіринту доріг, ти заплутуєшся в мові, історії чи ба, навіть, у ближньому. Вказівників нема. Чи є? Авжеж є! БУВ! Йому можна зателефонувати, коли сісіди влаштували гучну сварку чи, коли маніакальні даїшники їдуть за твоєю машиною. Чи просто – коли ти розгубився. У кого він такий удався? Гадаю – у своїх батьків. Вони такі ж. Проте мають більше часу. Наприклад, щоб робити власне вино, вишневий чи сливовий лікер. І ще, щоб пекти смачнющі налисники. Мммм... (vertaling: Jarina Litnyk, Nederlandse tekst zie reacties)

Haar

Wat de winkels betreft - waren de joden er nog geweest, zij hadden wel raad geweten met haar gretige blik. Zij hadden warenhuis Magnus volgehangen met westerse kleding voor uitstekende prijzen. Zij hadden geen namaak verkocht in hun boetiekjes bij Krakowska. Lviv, vermaledijde provinciestad! "Hoezo Europees? Waar dan?" Ze moest het hebben van de romantiek, de kleurrijke Oekraiense bazar en de Weense koffiehuizen. De straten moesten het regelmatig ontgelden en de buggywieltjes verwerden tot die van winkelwagentjes. Maar ze was dapper. Maakte vriendinnen. Steeg alweer boven zichzelf uit. Voor de zekerheid blijf ik daarom altijd een beetje in haar buurt.

Tijdelijk

Via een comfortabele "Groene Zone" verliet ik het Grensland. Tijdelijk Europa in. In de 'gewone' rij voor de grens wachtten Oekraïners uren langer. Zij zijn van de andere kant van de Muur. Oekraïners van mijn generatie hebben minder keus, maar weten meer van het leven. Ze zijn gedwongen generalisten te zijn. Naast de kantoorbaan ook kunnen handelen en bouwen. En rekening te houden met de grilligheid van het lot. Zij zien in Europa een steenrijk continent in angst, crisis en met een gebrek aan bezieling. Ze beseffen dat de wereld hen binnenkort keihard nodig heeft. Omdat het rad van de tijd steeds sneller draait - daarbij ook de loden last van hun voorouders aan gruzelementen maalt. De Muur is armzalig, want zo tijdelijk.

Tarnów

In Tarnów sneeuwde ik in. Ik weet hoe mooi dit stadje is – gelegen aan de handelsroute tussen Kraków en Lviv. Maar het hotel verlaten is onbegonnen werk. In de ijskoude stuifsneeuw zouden m’n vingerkootjes er stuk voor stuk afvriezen. Op de parkeerplaats verandert mijn auto langzaam in een grote witte klomp ijs. Dooien gaat het voorlopig niet. Gelukkig is er internet – en kunst. Schilder en videokunstenaar Wilhelm Sasnal komt hiervandaan. “In zijn werk onderzoekt hij de veranderingen in de beeldcultuur van na de val van het communisme.” Ik draai me nog een keer om. Ergens in de verte fronst een eindredacteur zijn wenkbrauwen. Tevergeefs.
(afbeelding: Wilhelm Sasnal - "Andrzej")

Koffiehuis

Koffiehuizen! Daar is deze stad beroemd om. Een overblijfsel van de tijd dat Lemberg een provinciestad was van het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk - en misschien wel dé reden waarom Europeanen zich altijd zo thuisvoelen in Lviv. Je vindt ze overal. Schuin achter de Weense Opera kun je op de bovenste verdieping van het Magnus winkelcentrum koffie drinken met een uitzicht over de negentiende-eeuwse rode daken. En meteen achter het standbeeld van Shevchenko -het absolute centrum van de stad- bevindt zich het Wiener Kaffeehaus. Bij de mokka, cappuccino of espresso bestel je honingtaart, zoete-kaas-taart, maanzaadtaart of chocoladetaart. Of eet er nalesniki bij, kleine pannenkoekjes met jam - of maanzaad met honing. Lekker man.

Kamianets-Podilskyi

Kamianets-Podilskyi. Ooit van gehoord? Dit is de burcht die bij de stad hoort. Kamin betekent ‘steen’. Podilsky is de historische regio, waar de bijbehorende stad de hoofdstad vormde. De Polen probeerden hier de Tataren en de Turken af te houden en ooit waaide op deze brug de hoed van het hoofd van tsaar Peter de Grote. Eeuwenlang was er een Armeens, Oekraïens, Joods en Pools bastion in de stad. In 1941 vond hier de eerste grote massamoord van de Holocaust plaats: in twee dagen tijd werden 24000 joden vermoord. Later werd de burcht gebruikt als gevangenis voor Oekraïense nationalisten. Nu zwerven er enkele toeristen en toeristenjagers rond, die elkaars blikken mijden. En: de eerste sneeuwvlokjes.

Czernivtsi

Op de een of andere manier past het bij deze stad – Czernivtsi. Om plotseling een Nederlander tegen het lijf te lopen die getrouwd is met een Oekraïense uit de Krim. Die webdeveloper is en werkt met jonge, gemotiveerde Oekraïnse website-bouwers. Die voorstander is van Esperanto als wereldtaal en Anastacia ontmoette op een Bahá'í-conferentie – de jongste wereldreligie. Tussen filterkoffie en plakjes kaas door gaf Pim zijn kijk op de toekomst. Ons pensioen is straks niks waard (Eurocrisis), dus kun je beter buiten Europa een huisje kopen met een flink stuk grond. Daar kun je je eigen groente op verbouwen. Tot afgelopen eeuw was Czernivtsi - Czernowitz - Cernăuţi altijd al een melting pot van culturen, talen, religies. Van nieuwe ideeën en prachtige kunst. Czernivtsi is terug!

Eindeloos

Doe je ogen dicht en stel je eindeloosheid voor. Weet je eigenlijk wat dat is: eindeloos? Een bedrijf met 85.000 hectare aan land komt in elk geval in de buurt. Een slordige twee keer Noordoostpolder aan Zwarte Aarde. Stel je daar tegenover een boer in Nederland voor. Hij draait en keert met zijn machine – en draait elke euro drie keer om. Maar hier is ruimte en goede grond, als je er maar iets mee doet. Willem liet de eindeloosheid aan mij over, en legde me kraakhelder uit hoe hij de grond bewerkt. Over de fijne korrel, zaadgoed, gewasbescherming, mest en machines. Harde feiten en gelukzaligheid: hij bestelt nu een nieuwe machine, zodat hij vier ruggen aardappels tegelijk kan rooien.

Chortkiv

Het busstation van Chortkiv. Ik probeer een foto. Omdat ik een gestold beeld nodig heb. Omdat ik hier altijd zou willen blijven. Om één van de wachtenden te zijn - onderdeel van het tafereel van gewoonte en onverschilligheid. De volgende sigaret aan te steken met de vorige. M’n handen te warmen aan een kartonnetje koffie. Toe te kijken hoe de rammelende busjes komen en gaan. Hoe de omroeper in zijn kantoortje vastgegroeid lijkt achter zijn eikenhouten bureau. Maar ik verraad mezelf. Omdat ik de enige ben die moet grinniken als ik plotseling luid het bekende hikkende / pruttelende geluid hoor: een SMS’sje interfereert met de microfoon van de omroeper. Het hele busstation hoort het - niemand kijkt ervan op.

שלום־עליכם

Mark Twain noemde zichzelf ooit de ‘Amerikaanse Sholom Aleichem’. De beroemde Jiddische schrijver had dezelfde humoristisch stijl, ook voor volwassenen én kinderen. De musical Fiddler on the Roof ("If I Were A Rich Màààn, yubby dibby dibby dum") is gebaseerd op zijn boek. In 1906 woonde Sholom Aleichem hier, op Kotlyarska straat 1 in Lviv. In het toenmalige Lemberg wachtte hij op een visum voor emigratie naar Amerika. Bij speculaties op de beurs had hij zijn hele vermogen verloren... Daarbij dreigden er voortdurend pogroms tegen de Galicische Joden. Zijn wijsheden: "Hoe beroerd het ook gaat, je moet doorgaan met leven, ook al ga je eraan dood" en "Het leven is een komedie voor de rijke, een tragedie voor de arme". MUSICAL!

Helend theater

Theater om pijn uit het verleden te verwerken. Het bestaat! Op het podium wordt een conflict neergezet, gebaseerd op reeële problematiek. Daarna wordt het publiek uitgenodigd om zelf ‘in te springen’, mee te doen. Op die manier kunnen de deelnemers zich inleven in de situatie, en zelf op zoek gaan naar een oplossing. Doel: verwerking en ‘heling’. De methode wordt op veel plekken in de wereld gebruikt – en is gebaseerd op het "Theatre of the Oppressed" van de Braziliaan Augusto Boal. In Oekraïne heb ik veel ontwortelde mensen ontmoet. En gemeenschappen met diepe sociale problemen. Het komende jaar wordt het hier geprobeerd. Zou het werken? Ideeën welkom! (foto: bedenker Boal aan het werk)

Spuugzat

Uit een talkshow, vandaag: “Ik kan mijn eten niet betalen.” “Dan ga je toch zakendoen?” “Maar ik ben niet corrupt genoeg.” “Dan ga je toch in de politiek?” “Maar dat zijn bandieten.” “Dan ga je toch stelen?” “Dan stoppen ze me in de gevangenis.” “Maar dan steel je toch gewoon héél veel?” “Dat is een goed idee!” Oekraïners zeggen: politici = bìznismen = bandieten. Dus is de nieuwe belastingwet alleen goed voor de oligarchen. Zo werkt het, wat doe je eraan? Toch demonstreren tienduizenden kleine ondernemers vandaag op het Onafhankelijkheidsplein – exact zes jaar na de Oranje Revolutie. Als je écht vindt dat je machteloos bent, demonstreer je niet. Denk ik dan. Er zal niks veranderen, maar velen zijn het spuugzat.

Gaslamp

Het is doodstil in de Vulica Virmenska, de Armeense straat. Frank maakte deze foto met zijn Panasonic DMC-T27, met een belichtingstijd van 1/8 seconde en een ISO-snelheid van 400. Het had niet gehoeven. Het had veel langzamer gekund. Want deze stad heeft geen haast. In deze stad is de tijdsbeleving anders. Misschien is het nog steeds wel 1853, het jaar van Lemberger Ignacy Łukasiewicz. Hij zorgde ervoor dat de straten van deze Habsburgse provinciestad met de gaslamp werden verlicht - als eerste in de wereld! Ja, het is aantrekkelijk de stad geen toekomst toe te wensen. Te wensen dat het bleef. Lemberg is een heimweestad – een betere omschrijving hoorde ik nog niet. Heimwee naar vandaag. En naar je eigen eeuwigheid.

Volksliedjes

Drie jaar geleden hoorde ik voor het eerst haar lage, ietwat hese stem. Nu passeer ik haar dagelijks, op de hoek van mijn Doroshenka-straat en Svobody prospekt – misschien wel het drukste punt van de stad. Midden tussen het verkeersgeraas, trams, toeterende auto’s, gehaaste voetgangers en wegwerkzaamheden zingt ze haar liederen. Het zijn Oekraïense volksliedjes. Vandaag stond ik een tijdje te luisteren: ze gaan over ‘het kleintje in het dorp’ of ‘jij die op een dag plotsklaps verdween’, dat soort. Als je een paar grivna’s in haar tasje stopt, moet je haar hand even aanraken. Ze is namelijk blind. Ze knikt dan even om je te bedanken en ze verhuist het geld van haar kleine aktentasje in een diepere plastic zak. Het liedje hapert dan altijd even.

Raket!

Tatadaaa! Vergane Sovjetglorie! Je kunt hier je lol op. “Aan uw linkerhand ziet u het potsierlijke marmeren monument voor de gevallen helden die streden tegen het fascisme, als u rechts kijkt is het zoveelste geraamte van een kolchoz te bewonderen. En achter dit betonnen Kulturpalast staat het standbeeld van Lenin - juist, dáár, middenop dat onmetelijke plein - let u even op de hamer en de sikkel? Dat vervallen kolos is een voormalige wapenfabriek. En als we nu in dit afgelegen bos rechtdoor gaan zouden we zo een raketschacht inrijden. De raket was op het westen gericht, maar niemand wist dat ‘ie hier lag.” U kunt zich nog aanmelden voor de tour. (foto: voormalige raketopslag in de buurt van Novovolynsk)

Belastingwet

In Kiëv protesteerden gisteren 40.000 eigenaars van kleine en middelgrote bedrijven tegen een nieuwe belastingwet. Voor grote ondernemingen pakt de wet gunstig uit, maar voor kleine bedrijven wordt de belasting vijf tot twintig maal verhoogd. Veel ondernemers in Oekraïne vrezen onmiddelijk faillissement. Premier Azarov wijst op de miljardenleningen die het IMF aan het land heeft verstrekt. De belastinghervorming zal de schatkist meer geld opleveren en is dus noodzakelijk. Tegenstanders denken dat de overheid de greep op de middenstand en het bedrijfsleven wil versterken. Massale demonstraties zijn in Oekraïne nog steeds uitzonderlijk. Volgens premier Azarov zijn de protesten het bewijs dat het land een democratie is.

W’s

Wie ben je? Wat wil je? Op welke manier kom jij aan je eten? Waar ben je, weet je dat eigenlijk wel? Wanneer sta je weer op? Waardoor ben je hier gekomen? En waarom?
Want wie was je vroeger? Wat wilde je met je leven? Welke mensen verlieten je? Waar werd je geboren? Wanneer wist je dat het niet meer ging - waardoor liep het mis? En waarom?
Wie ben ik, ten opzichte van jou? Wat kan ik je eigenlijk geven? Welke weg leidt hieruit - is die er? Waar kun je naartoe? Wanneer zie ik je weer terug, ooit? Waardoor zou ik ooit terecht kunnen komen, waar jij nu bent? Waarom zou ik me dat af moeten vragen? Wie heeft hier antwoorden op?... Wat.. welke ..waar.. waarom.. w..w.. w..

Borsjt

Etenstijd!! Vandaag eten we borsjt: rode bietensoep. Men neme 500 gram gekookte en geraspte bieten (zonder schil); een grote gesnipperde ui; een liter krachtige runderbouillon, bij voorkeur met vlees; een deciliter zure room; zout en gemalen witte peper. Biet en ui worden aan de bouillon toegevoegd. Het geheel even aan de kook laten komen, waarna de hittebron kan worden getemperd en alles gedurende vijftien minuten zachtjes moet trekken. De soep wordt met zout en peper op smaak gebracht en opgeschept. In ieder bord wordt een wolk room geschonken. Geprakte en gekruide eieren en een enkel augurkje erbij serveren. Eet smakelijk! Smachnoho!

Sensatie

Als ik ergens van houd in dit land, dan is het de verborgen schoonheid en de verrassing. Achter gordijnen, achter oude eikenhouten poorten, achter de dagelijkse coulissen van sleur en stress – daar vindt je de mooiste dingen. Veel kroegen durf je niet te betreden, omdat je denkt een boeventent of simpelweg niks aan te treffen. Maar als je toch de drempel overgaat, ben je altijd verrast. Een prachtige salon, een vriendelijke waardin of een uitstekende maaltijd. Ook de binnenplaatsen zijn vaak boordevol sensatie. In Kiëv vonden we een hok met vier reusachtige raven. Ze zijn een halve meter groot en hebben een levensgevaarlijke snavel ter grootte van een flinke mannenduim. Ze vreten aardappels, levende kuikens en salamiworsten.

Halt

"De toekomst van Oekraïne hangt af van hoe Europa reageert. Als jullie je ogen sluiten voor wat in Oekraïne gaande is, zullen de consequenties heel ernstig zijn. Waar was het Westen toen Rusland een deel van Georgië innam? In Oekraïne is de passiviteit van Europa heel hard aangekomen. Het wordt gezien als stilzwijgende goedkeuring voor de expansiedrift van Rusland. Wat is de volgende stap van Moskou? Willen ze de Krim annexeren? Ook in Transnistrië (deel van Moldavië) hebben ze troepen gestationeerd. Europa moet de Russen nu een halt toeroepen, als het een Derde Wereldoorlog wil voorkomen." (Katerina Yushchenko)
Foto: Kiëv Pechersk Lavra met de flats op de oostoever van de Dnjepr

First Lady

Kateryna Yushchenko is nog steeds een echte First Lady. Warm, persoonlijk en heel wijs. Misschien bestuurde zij het land de afgelopen zes jaar wel, in plaats van haar echtgenoot – die voortdurend gekweld werd door ruzies, onmogelijke bondgenoten en een land vol trauma’s. Ze ontvangt me in zijn voormalige campagne-hoofdkantoor. We spreken over de toenemende druk op intellectuelen, de taalstrijd, de spirituele kracht van Oekraïne en de toekomst – die in de handen van Europa ligt. Morgen meer daarover. Nabij het kantoor wordt gebouwd; de omgeving werd verwoest door een bom. Moordaanslag nummer twee -waarbij haar man vergiftigd werd- wordt onder de nieuwe regering zoetjesaan in de doofpot gestopt.

Vol

"Ga terug naar je dorp!" In een razend tempo zuigt deze metropool het platteland van Oekraïne leeg. Kyiv telt officieel drie miljoen inwoners, maar in werkelijkheid zijn het er minstens twee keer zoveel. Dasha kan er razend van worden. "Neem een flinke aanloop en beuk jezelf zo hard mogelijk de marshrutka in. Kleine kans dat je mee kunt. Onlangs hebben ze op het treinstation zelfs 'pushers' ingezet: een soort uitsmijters die zoveel mogelijk mensen de trein inwerken." Zelf probeer ik ’s middags de metro te nemen: onmogelijk. Ik stap in een taxi. In de urenlange file – op één van de zeven heuvelen van de stad – kijk ik verbijsterd naar de eindeloze hoogbouw op de oost-oever van de Dnjepr. Sommige steden zijn te groot en te vol.

Genezen 2

Vervolg: ..Haar dochter die ze niet volgens haar cultuur en geloof kon opvoeden, omdat je dan naar Siberië werd gestuurd. Het pensioen van slechts 8 roebel, dus maar pruimen en kersen verkopen in de stad. Urenlang lopen naar het station, met zeventig kilo fruit op de rug. De dagenlange treinreis in een goederenwagon, naar Sint-Petersburg. Om erachter te komen dat al het fruit verrot was en met lege handen terug te keren… En nu..? De Slowaakse TV laat haar zien dat een handvol kilometers verderop – in Europa – de mensen wel medicijnen krijgen. Haar been ligt vreemd scheef onder haar lichaam. Het brak twee jaar geleden, maar wie heeft hier nou geld om naar de dokter te gaan? Olena leeft nog, is 88 jaar. Waar zij sprak en sprak en sprak, gingen wij er langzaam aan kapot...

Genezen 1

Het project 'De geschiedenis genezen'. Deze vrouw hield nooit meer op… De oorlog. De bevriende joodse familie die werd afgeschoten. De echtgenoot die ze vond, ondanks dat er amper mannen over waren. De Russische kogel die in zijn been bleef zitten. De schamele uitkering die hij kreeg van het Hongaarse leger, die de Russen hem weer afnamen: hij had immers tegen de Russen gevochten? De vreselijke Kolchoz. Haar dubbele werktijden omdat haar vader invalide was – ze werkte in zijn plaats. Iedere dag van 6 uur ’s ochtends tot 9 uur ’s avonds, en dan het huishouden. Slaaptekort, jarenlang maar 3 uur per nacht. De groente die ze zelf verbouwden werd ze afgenomen, net als de landbouwwerktuigen - en ook de koe, die zo aan hun gewend was dat ze stierf…

Roethenen

Natalia kleedt zich in het zwart, want ze is nog in de rouw: haar vader is onlangs overleden. Dankzij hem weten de mensen in het dorpje Lokhove (Trans-Karpaten) nog wie ze zijn: Roethenen. En dankzij hem kan Natalia deze foto van haar grootmoeder aan ons laten zien. Haar vader bewaarde stiekem het archief van de eeuwenoude Roetheense dorpscultuur: boeken, taalschriften en voorwerpen. Als de communisten erachter waren gekomen was ook hij gedeporteerd, zoals de meeste Roethenen. Hun cultuur was immers "staatsgevaarlijk". Nu leren de kinderen van Lokhove weer iedere zondag Roetheens – een Slavische taal met Duitse en Tsjechische invloeden. Doordeweeks kan dat niet, want officieel wordt hun taal nog steeds niet erkend.

M06

"You can check out anytime you want, but you can never leave…" Op het kruispunt van ons leven reisden we over de M06. De weg voerde ons langs hoge toppen en peilloze diepte - helder licht en dichte mist… De éne reisgenote vertelde dat ze in het buitenland zou willen wonen, als ze maar kan terugkeren zodra ze dat wil. De andere reisgenote vertelde dat ze vrijheid zoekt, maar ook geborgenheid wil. En ik…? De M06 voerde me vooral naar mezelf, alweer naar mezelf - en naar ontmoeting met de ander. We zeulden heel onze levens met ons mee: een telefoongesprek, de belofte voor middernacht thuis te komen, een ongeopende fles… We waren overal en nergens, en gelukkig - we vonden de weg terug. (foto: M06 Karpaten)

Kip

In Lviv overleefden 832 joden de Holocaust. Waaronder 'nazi-jager' Simon Wiesenthal en rabbijn David Kahane, die een beroemd dagboek schreef over het getto van Lviv. Maar ook deze rabbijn, waarmee we gisteren uit eten gingen. Hij werd drie maanden voor de oorlog geboren. Zijn moeder was verpleegkundige en wilde maar één ding: gewonden verzorgen in het Rode Leger. Dus bracht hij de eerste vijf jaar van zijn leven door tussen verminkte soldatenlijven. Terug in Lviv groeide hij op onder het communisme. Op een dag kwam hij thuis van school. "Mama, ik ga alle kapitalisten vermoorden." "Maar jongen, wou je tegen miljarden mensen strijden? Hier heb je een mes. Slacht eerst maar eens een kip voor me."

Identiteit

De pastor van de Armeense kerk en zijn vrouw Elena overleefden de oorlog in de Armeense enclave Karabach. Nu wonen zij in Lviv (Լվով), waar afgelopen eeuw alle Armeniërs zijn verbannen of uitgeroeid. En wat doen ze? Ze stellen zich open. Zelden zag ik mensen zó bewust van hun wortels, hun cultuur en hun religie – en tegelijkertijd zó open naar anderen. Iedereen mag lid worden van de Armeense kerk. Andere talen zijn welkom in de liturgie. "Een christen is niet bang om zijn identiteit te verliezen. En als je geen angst hebt, kun je de ander accepteren. Dan zal de ander ook jou accepteren." Sterk. En dat in Oekraïne, wanhopig op zoek naar identiteit. Maar ik zou deze mensen ook kunnen vragen voor een gastcollege in Nederland...

Vitaal

Heus, alles is er nog. Niet alleen de mozaïeken, de sobere iconen en de eeuwenoude kruisen van steen. Maar ook de mensen. Misschien is hun aanwezigheid wel sterker dan ooit. Omdat ze de verhalen meenemen. Verhalen over een vitaal, multicultureel Europa en over een stad, rijk aan culturen, religies en invloeden. En omdat ze ondanks alles toch 'terugkeerden' – al kwamen de meesten 'voor het eerst'. Deze Armeniërs hadden hier geen voorouders, maar kwamen toch. Omdat hier altijd al Armeniërs waren. Omdat hier een beroemde, stokoude Armeense kerk staat. En omdat het in de Kaukasus oorlog is en hier niet. Zo komen mensen altijd al naar Lviv. "In Lviv hebben ze altijd van ons gehouden, tot op de dag van vandaag."

"So sind die Leute"

Ostarbeiterinnen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden Oekraïense vrouwen en meisjes met duizenden tegelijk naar Duitland versleept, om te helpen in de huishouding. Zoals de toen 14-jarige Maria – nu 82 jaar. Het hielp dat ze zichzelf thuis (ergens ten oosten van Kiëv) al een beetje Duits had geleerd. Eerst werd ze bij een gezin in Bonn in huis te werk gesteld en toen ergens op het platteland. Na jarenlang gescheiden te zijn van haar familie kwam ze terug naar Oekraïne en ging in Lviv wonen. Het scheelde maar een haartje of ze was naar Siberië afgevoerd, wegens 'landverraad'. Ze had immers de Duitsers geholpen? Jarenlang roddelden mensen nog over haar, uit pure 'nijd'. "Warum..? So sind die Leute…"

Uitslag

De partij van de Oekraïense president Viktor Janoekovitsj heeft zondag de meeste stemmen behaald in de regionale verkiezingen. Volgens de exit-polls kan zijn Partij van de Regio’s rekenen op ruim 36 procent van de stemmen. Zijn grootste rivaal, oud-premier Joelia Timosjenko van de partij Vaderland, behaalde ruim 13 procent. In Lviv werd de ultra-nationalistische Vrijheidspartij overtuigend winnaar met 34 procent. De Partij van de Regio´s haalde 8 procent van de stemmen. Eerder kon de president hier slechts op marginale steun rekenen. De oppositie en buitenlandse waarnemers signaleren in enkele regio’s fraude. Maar de Centrale Kiescommissie zegt dat de verkiezingen ordelijk zijn verlopen.

Durven

"Ik heb zelfs tarwe in december gezaaid – de buren verklaarden me voor gek." Toch geeft het bedrijf van de Groningse boer Jouke drie keer meer opbrengst dan de Oekraïense buren. Waar zij 10 ton aardappels oogsten, brengt Joukes land 30 ton op. "In west-Oekraïne is de aarde prachtig zwart. Maar dan moet je er wel iets mee doen. Kunstmest gebruiken en de juiste hoeveelheid zaaien – op het juiste moment. Je moet je kennis toe durven passen: de boer hier weet precies welke datum hij tarwe moet zaaien. Maar de Nederlandse boer houdt ook rekening met het weer. En kijkt vooruit: spuiten uit voorzorg – niet als al te laat is – en de opbrengst investeren in het nieuwe seizoen." Foto: medewerkers Jouke zaaien tarwe

Politie

Ze zijn corrupt als de pest en ze zijn fanatieker dan ooit. Volgens m’n vrienden moet ik ze "aangeven", maar waar is me niet duidelijk. Momenteel is het een hype in Oekraïne om de agent tijdens de aanhouding te filmen en de beelden opsturen naar de Oekraïense Bananasplit. Maar dat is niet mijn stijl... Nee, ik complimenteer ze altijd met de geraffineerde opstelling langs de weg, interesseer me voor hun lasergun, kruip bij ze in de auto – waar ik ouwehoer over mooie vrouwen, toeristische attracties en het aantal PK van hun Lada. Werkt altijd! Maar vandaag nauwelijks. Te snel, rijbewijs vergeten, me niet geschoren etc. Ze eisten 178 euro, maar na drie kwartier onderhandelen kwamen we op 24 uit. Veel teveel.

UFO

Middenin de beruchte sovjethoogbouwwijk Sichev landde een UFO. De naam is Dzherelo . Dit tehuis voor gehandicapte kinderen is paradijselijk, een groot contrast met de armoedige wijk rondom. Het is dan ook geheel gesponsord door weldoeners uit Canada, Duitsland en Nederland (een staatsorganisatie is een "hel", zegt men). Els komt niet van Mars maar wel uit Nederland waar ze normaalgesproken werkt - en vandaag leerde ze de medewerkers van Dzherelo het principe van Montessori: laat kinderen, zeker gehandicapte kinderen, zélf aangeven wat ze willen. Dan zien je pas wat ze kunnen. Ik mag deze kids op de foto laten zien. Bijzonder, gezien de schaamtecultuur rondom gehandicapten in Oekraïne.

Eigentijds

Mijn vriend uit Nederland vindt dat Oekraïners er eigenlijk heel normaal uitzien. Eigentijds. Mannen in stoere leren jacks, vrouwen hooggehakt en fraaigekapt. Jongeren een strak telefoontje. Niks mis mee. Maar als je het hen vraagt op straat, wonen de meesten met de hele familie in twee kamers, betalen ze 30 procent van hun schamele inkomen (100-150 euro) aan de kachel en hebben ze zeker geen auto – laat staan de mogelijkheid om te reizen. Zij studeren zonder toekomstperspectief: of je ooit iets met de kennis kunt? In elk geval moet je na de studie twee andere baantjes hebben om jezelf en je kinderen een goed leven te geven. En hard werken! Probeer iets in Europa te vinden! Maar ja, Schengen… een visum? Onmogelijk.

Bokslegende

Tja meneer, wat moet u ervan denken? De man achter u op de posters is politicus én bokser. Tien dagen geleden nog takelde hij z'n rivaal Shannon Briggs zodanig toe dat die zich in het ziekenhuis liet behandelen. Zijn politieke partij UDAR! (letterlijk: Punch!) voert hier in Lviv een opvallende campagne: harde, opzwepende muziek, rode vlaggen - en met zijn boksersneus en gebalde vuisten op de posters. Vitalii Klychko is momenteel wereldkampioen bij de zwaargewicht klasse. Of zijn partij gaat winnen zondag? Hij verloor tweemaal de strijd om het burgemeesterschap in Kiëv, maar in het boksen heeft hij momenteel de meeste knockouts (92%) van alle zwaargewichtkampioenen ter wereld. Zelf ging hij nog nooit knocked out.

Boosdoener

Weer een demonstratie tegen 'falsificatie'. Eigenlijk wilde ik al weggaan, maar een lange slanke jongedame struikelde me omver – zo’n Oekraïense schoonheid, met lange benen en nog langere hakken. Ze beklom gehaast het podium, zong (ietwat vals) het volkslied "Nog is Oekraïnes glorie niet vergaan" en voordat ik het wist klikklakte ze alweer weg. Blijkbaar inderhaast opgetrommeld... Er ontstond trouwens nog een opstootje bij de kraam van de Partij van de Regio’s – de grote boosdoener hier: de partij van de president. Eén man bleef stoïcijns folders uitdelen (zie foto), maar niemand wilde ze hebben. Toen de verwensingen ophielden, bleef hij weer alleen. Zag ik achter zijn zonnebril toch een zweem van de eerste glorie?

'Falsificatie'

Over een week zijn er lokale verkiezingen in Oekraïne. Hier in Lviv verenigt één ding alle partijen: de angst voor 'falsificatie'. Zojuist was er een gezamenlijke protestbijeenkomst. Tegen fraude, tegen de Partij van de Regio’s (van president Janoekovitsj) en natuurlijk tegen de Russen. De afgelopen dagen worden alle verhalen over de aanloop naar de Oranje Revolutie weer opgedist: waarnemers die – na een lange dag controleren – stomverbaasd toekijken hoe een politieagent de biljetten meeneemt. Burgers die tien stembiljetten thuisgestuurd krijgen. Een burgemeester die met een stembus aan de haal gaat. Benieuwd! Morgen meer over de meest bijzondere kandidaten, waaronder een legendarische bokser…

Pidhirtsi

Vandaag nam Vitaliy me mee naar zijn jeugd. Naar Pidhirtsi. Er is een klooster, een sanatorium, de aarden wallen van een eeuwenoude nederzetting. En er staat een kasteel waar je alleen maar van kunt dromen. Schitterende vergane glorie, en je kunt er het hele land overzien. Maar bovenal was daar het dorp. Pidhirtsi. Pidhirtsi is als een schilderij van Marc Chagall. Gammele huisjes, ganzen bij pittoreske vennetjes, kippen, een koe, paard-en-wagens, handploegen, een kerk, een begraafplaats, een winkel – that’s it. De zon brandde. Wij kapten twee bomen, raapten de appels, maakten een vuur, braadden sjasliek en zongen een loflied op het platteland. Want in het boerenleven vindt je de ziel van Oekraïne. En wij vonden het geluk.

Muur

Olga gidst ons door 'joods Lviv'. De synagogen, de badhuizen, de slachterijen, de scholen, de theaters - en de lege plekken. Eind negentiende eeuw bouwden de joden een muur om hun wijk: een bescherming tegen invloeden van buiten. Bij dreiging trokken ze zich terug. "Maar uiteindelijk bleek de synagoge met het stevige ijzeren dak verwoest, maar de synagoge met simpele dakpannen stond er nog." Haar les: uiteindelijk overleeft niet degene in het defensief, maar degene die gevaren van buiten accepteert en invloeden toelaat. Toch trekt ook Olga zich weer terug in haar eigen 'joodse' wereldje. Vanwege de dreiging van het nieuwe antisemitisme in Lviv. Ter bescherming. En ik kan me dat goed voorstellen. Foto: Chassidische synagoge Lviv

Helften

In Oekraïne bestaat een voetbalwedstrijd uit drie helften. De eerste helft, de tweede helft, en het café. Dus na de kou, het bloedeloze verlies en het gedrang bij de uitgang was daar het café - met warme thee en cognac. Er was een dronken stoffeerder die me liefst zeven keer in vertrouwen meedeelde dat hij naast zijn vrouw ook van veel meer vrouwen hield, een ondernemer in kippenhokken die omstandig uitlegde hoe vreselijk moeilijk het is om aan een visum te komen, een bankier die met glinsterende ogen over deposito's en kredieten sprak en me uitlegde waarom er hier zo krankzinnig veel banken zijn (namelijk omdat iedere rijkaard zijn eigen bank heeft zodat 'ie geen rente hoeft te betalen) - en toen gaf ik het op. Eén helft teveel.

Kindvriendelijk

Ik durf nauwelijks nog met mijn dochter over straat… Niet dat Oekraïne kindonvriendelijk is. Integendeel: overal zijn prachtige speeltuinen. Ik kan mijn kind altijd meenemen, zelfs naar zakelijke afspraken. Op de markt krijgt ze iets te snoepen. En ze hoeft maar even ontevreden te kijken en ze heeft een aai over haar bolletje te pakken – van een wildvreemde. Maar nu het kouder wordt, blijken Oekraïners ook nogal overbezorgd. Alle kinderen dragen ski-pakjes en mutsjes. En sinds vandaag hebben alle kinderen watjes in hun oren, tegen de verkoudheid. Ik vertik het. Het is plus 10 graden! Dus wapperen haar blonde haartjes in de wind… Vindt ze heerlijk. Maar wat een blikken krijg ik naar mijn hoofd geslingerd! Meewarig, bezorgd en zelfs boos: Wat doe je je kind aan?

Echt!

Komt allen! Beetje tijdig boeken, dan kun je voor nog geen zeventig euro heen en weer. De low cost airline 'Wizz Air' brengt je in een veredelde bus binnen twee uur van Dortmund naar Lviv. OK, je hebt geen beenruimte en 100% kans op vertraging – maar dan ben je ook ergens. En zeg nou eerlijk: Krakau en Praag… gaaap… Nee, Lviv! Je voelt je onmiddellijk thuis, want je bent in een Europees decor. Alleen hier ontvangt men je wél vriendelijk. En alles is echt! In al die monumenten wonen en werken échte mensen. Er zijn nog geen suikerspinnen, geen souveniers, geen 'historisch uitgedoste' mutsen met prullaria… Trouwens, ook per auto is Lviv een peulenschil (1500 km), maar die grens… Niks voor toeristen. Tenzij je nostalgie hebt naar het IJzeren Gordijn.

Kryivka

'Geheime plaats'. Deze foto is in het geniep gemaakt. Je overleeft het niet als ze merken dat je vastlegt wat hier gaande is. Dit café is geheim. Weggestopt onder de grond. Geen toerist zal opmerken dat hij met zijn versleten toeristenstampers over dit café banjert. Waar hij obsessief naar prachtige gevels tuurt, zit jij ver weg onder de grond. Áls je de ingang al vindt, moet je eerst voorbij een gewapende strijder zien te komen. Je roept "Slava Ukraina!", je slaat een wodka in één keer achterover – en wee de Rus die hier aan de poort klopt: die wordt ter plekke gelyncht… Binnen laaf je je koude handen aan het vuur. Er is gastvrijheid, muziek, dans... en je drinkt zevenmaal op eeuwige kameraadschap.

Bandera

Een held of niet? Hier in Lviv in elk geval wel. Overdag worden foto’s tentoongesteld van zijn heldhaftige optreden als leider van het Oekraïense Bevrijdingsleger. ’s Avonds marcheren zijn aanhangers door de straten. Ze brullen grimmig 'Heilig Oekraïne' en dragen fakkels en zwart-rode vlaggen. 'Oranje' president Joestsjenko gaf Stepan Bandera de titel "held van Oekraïne". Maar onder de nieuwe 'Russisch-gezinde' regering werd dit besluit weer teruggedraaid. En zijn standbeeld, hier verderop, werd twee keer opgeblazen. Bandera vocht namelijk ook tegen de Russen. 'Dissident' Myroslav denkt dat -na de mislukte Oranje Revolutie- het volgende protest leidt tot bloedvergieten.